Προς την Ημέρα Μνήμης Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος
Προτάσεις του Σελιδοδείκτη:
Ενα ουμανιστικό παραμύθι που βγάζει τη γλώσσα στους αρνητές του Ολοκαυτώματος:
[ ΄Οταν μου το σύστησαν, το διάβασα σε μια μέρα. Νομίζω σε κάθε σπίτι, κάθε παιδί και κάθε μεγάλος, πρέπει να το έχει και να το ρουφήξει όπως εγώ.΄Αν είναι να ξεκινήσεις από κάπου, ξεκίνα από δω ]
΄Η πιο πολύτιμη πραμάτεια
Jean-Claude Grumberg
«Μια φορά κι έναν καιρό, σ΄ένα μεγάλο δάσος ζούσε ένας φτωχός ξυλοκόπος με τη φτωχιά γυναίκα του. ΄Οχι όχι όχι όχι όχι, μην ανησυχείτε, δεν πρόκειται καθόλου για τον Κοντορεβυθούλη! ΄Οπως εσείς, έτσι κι εγώ απεχθάνομαι αυτή τη γελοία ιστορία. Πού ακούστηκε οι γονείς να παρατάνε τα παιδιά τους, επειδή δεν έχουν να τα θρέψουν; ΄Ελεος… Μέσα σ΄αυτό το μεγάλο δάσος λοιπόν επικρατούσε μεγάλη πείνα και πολύ κρύο. Ιδίως τον χειμώνα. Το καλοκαίρι μια τρομερή ζέστη έπεφτε σ΄αυτό το δάσος κι έδιωχνε το πολύ κρύο. Η πείνα απεναντίας ήταν σταθερή, προπάντων τα χρόνια που γύρω από αυτό το δάσος, μαινόταν ο παγκόσμιος πόλεμος. Ο παγκόσμιος πόλεμος, ναι ναι ναι ναι ναι.»
«N΄αντέξουμε, ν΄αντέξουμε, ν΄αντέξουμε, αυτό το πράγμα, δεν μπορεί, κάποτε θα τελειώσει». «Φοβισμένος αλλά ταυτόχρονα περήφανος και ανακουφισμένος, περήφανος που τους φώναξε στα μούτρα, που λευτερώθηκε, που μια ολόκληρη ζωή μέσα στη σιωπή και την υποταγή είχε τελειώσει».
«Κι έτσι η Ντίνα, η αποκαλούμενη Ντιάν σύμφωνα με τα προσωρινά χαρτιά της και το ολοκαίνουργιο οικογενειακό της βιβλιάριο, μαζί με το παιδί της, τον Ανρί, δίδυμο αδελφό της Ρόζας, απαλλάχτηκαν από τη δύναμη της βαρύτητας κι έφθασαν στον παράδεισο, στην κατοικία των ψυχών που έχουν υποσχεθεί για τους αθώους».
«Δεν μπορεί κανείς να κερδίσει τίποτα σ΄αυτή τη ζωή αν δεν δεχθεί να χάσει κάτι τις, ακόμη κι αν αυτό είναι η ζωή ενός αγαπημένου ανθρώπου ή η δική του».
Μια ταινία μας βοηθά να καταλάβουμε γιατί σιωπούμε. Γιατί δεν πρέπει να σιωπούμε ποτέ.
Σφραγισμένα χείλη/The Reader
[Ένας μεσήλικας δικηγόρος αναλογίζεται τη σύντομη σχέση που είχε ως δικηγόρος με μια μεγαλύτερη γυναίκα, η οποία οκτώ χρόνια μετά δικάστηκε για εγκλήματα πολέμου των Ναζί.]
«Δεν έχουν σημασία τα συναισθήματα. Σημασία έχει το τι κάνουμε.»
«Δεν έχει σημασία πώς νιώθω. Δεν έχει σημασία τι σκέφτομαι. Οι νεκροί είναι πάντα νεκροί».
«Με ρωτάνε συνέχεια τι έμαθα στα στρατόπεδα. Αλλά τα στρατόπεδα δεν ήταν ψυχοθεραπεία. Τι νομίζετε ότι ήταν; Πανεπιστήμια; Δεν πήγαμε στα στρατόπεδα για να μάθουμε. Πηγαίνετε στο θέατρο, αν ψάχνετε για κάθαρση. Μην ψαχνετε στα στρατόπεδα.»
Αυτό το καλοκαίρι σημαδεύτηκε εν πολλοίς απ΄αυτή την αναγνωστική εμπειρία. Το Εξιλαστήριο Θαύμα, το καινούργιο, μέχρι στιγμής, μυθιστόρημα της ΄Ελενας Μαρούτσου , που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη, το ταξίδεψα πολλάκις και μέσα σε πολλές βαλίτσες. Πήρε την αρμύρα της θάλασσας και τη δροσιά των βουνών, βράχηκε στα νερά ποταμών. Με σημάδευσε σε πολλαπλά επίπεδα ως αναγνώστρια, ως γράφουσα οντότητα, ως γυναίκα, ως άνθρωπο, ως μέλος της κοινωνίας, ως Ελληνίδα. Περίπου τόσα είναι τα εδραζόμενα πέπλα που υφαίνει η συγγραφέας με την ιστορική γραμμή της πλοκής, απλωμένη και συνδέοντας ταξίδια και βαλίτσες.
Η ιστορία είναι κατά βάση η επίδραση της αναδοχής ενός παιδιού από άλλη χώρα στις ισορροπίες μιας ελληνικής αστικής οικογένειας. Κρίκοι, ισορροπίες, μέλη και συναισθήματα αναστατώνονται, αναδιαμορφώνονται, ανασκαλεύονται πληγές και άλλες κλείνουν άλλες αποκαλύπτονται ακόμα πιο χαίνουσες με μοχλό την αναδοχή αυτή. Οι ανθρώπινες σχέσεις, ο εγκλεισμός, η απομόνωση, η εξιλέωση, η γενετική μεταφορά ενός τραύματος και η οικειοθελής ή μη συντήρησή του.
Η έννοια του ξένου, του πρόσφυγα, του αποσυνάγωγου, σε όλες τις ιστορικές και συγκυριακές κοινωνικές αποτυπώσεις του. Ο Εβραίος, ο μουσουλμάνος, ο Χριστιανός, ο κυνηγημένος και καλά – ή κακά – δεχούμενος και η εικόνα του καταπρόσωπα στο δέρμα της κοινωνίας. Το καταφύγιο, η συναγωγή, συν-αγωγή ως αλληλεγγύη, η φωλιά, η οικογενειακή εστία, η αγκαλιά, δοσμένη από τις προσωπικές ιστορίες καταγωγής και κατάληξης σε κυψέλες ανθρώπων, των ηρώων της ιστορίας. Γιατί όλοι οι ήρωες τρόπον τινά, προσπαθούν ή ονειρεύονται να προσφύγουν. Να ενσωματωθούν. Να υπάρξουν ή για να υπάρξουν.
Και πάνω και πέρα απ΄όλα, το νήμα της ιστορίας συνθέτει το σπάσιμο των οικογενειακών μύθων, η τόλμη της διεκδίκησης της ανθρώπινης ταυτότητας, η σημασία της ρίζας και του ριζώματος, η ερωτική σύμπλευση ανεξαρτήτως φύλου. Στον αντίποδα, ο καθωσπρεπισμός, η παγίδευση και ο εγκλωβισμός του εαυτού, και τελικά, ο υφέρπων ρατσισμός που αργά αλλά σταθερά παραμένει και στην κρίσιμη στιγμή σκάει στην επιφάνεια των πραγμάτων και των καταστάσεων και καθορίζει τις κινήσεις των ηρώων.
Καταλύτης της διασάλευσης των ισορροπιών και του επανακαθορισμού των πάντων, κατά πάντων, η τα πάντα φέρουσα Αγάπη, όπου ανθίζει, σε όλες τις μορφές. Φιλική, οικογενειακή, αδελφική και ερωτική.
Οι άκρως διεισδυτικές νηματικές αναφορές στη Λέρο, με το δυαδικό χαρακτήρα της εξορίας και του ψυχικού νοσήματος, – δυαδικοί πόλοι εγκλεισμού – , απαντούν και απαντώνται στη δυαδικότητα, εδώ όπως και σε όλα τα μυθιστορήματα της ΄Ελενας Μαρούτσου, από το Δυο και πέρα τουλάχιστον. Ο έρωτας και το μίσος, το γιν και το γιαν, ο ρατσισμός και ο αντιρατσισμός, η εκδίκηση και η εξιλέωση.
Στέκομαι ν΄αναλύσω λίγο τον τίτλο που επέλεξα, τελειώνοντας χτες το βράδυ σ΄ένα ΚΤΕΛ γεμάτο ανθρώπους και βαλίτσες. Η ειλικρίνεια των ηρώων, και στο πλάσιμό τους και την πορεία τους, η ειλικρίνεια της συγγραφέα, είναι καταλυτική και παροιμιώδης, ειδικά σ΄αυτό της το βιβλίο. Είναι όπως γράφω μια ειλικρίνεια υψηλής πιστότητας, μια και η αληθοφάνεια – όπως είναι ο όρος που χρησιμοποείται σε παρόμοια κείμενα – των ηρώων δεν είναι μόνο πιστή στην αρχή αυτή της λογοτεχνίας, αλλά αποβαίνει και καταιγιστική για τις εξελίξεις. Ο Νίκος, η Ραχήλ, η Φαίδρα, η Σκεύη και οι άλλοι, είναι ήρωες αληθινοί, πραγματικοί, τους συναντούμε στην πραγματική ζωή και αντιδρούν σύμφωνα με πραγματικές ιδιοσυγκρασίες. Γι΄αυτό και η κατάληξη και κατάλυση του Εξιλαστήριου Θαύματος είναι ειλικρινής και έρχεται ως φυσική συνέπεια των αντιδράσεων των χαρακτήρων πάνω στις καταστάσεις κάθε περιόδου του μυθιστορήματος.
Το γνωστό αγαπημένο παιχνίδι της συγγραφέα, οι ήρωες που μιλάνε για κείνη υποδορίως ή αντί για κείνη, οι αλήθειες που κρατάνε για μεγάλες στιγμές, κεντημένες πάνω στην πλοκή και στη γραφή που ακροπατά ανάμεσα στην πραγματικότητα και στο φαντασιακό, στη λυρικότητα και στο ρεαλισμό, παίζεται κι εδώ, αριστοτεχνικά. Και η συνομιλία με τους Θηριόμορφους, σε μια στιγμή-ανάσα, δεν μας εκπλήσσει, γιατί η ΄Ελενα Μαρούτσου άριστα γνωρίζει να πλέκει τη λογοτεχνία στα σπλάχνα της ζωής και τούμπαλιν.
Θα μπορούσα να εντάξω εδώ μια παράγραφο για την τριτοπρόσωπη, την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, το ντοκουμέντο και το ημερολόγιο. ΄Ολα είναι γνωστά στοιχεία των βιβλίων και κλειδιά που χρησιμοποιεί η συγγραφέας και σε προηγούμενα μυθιστορήματα. Είναι διάχυτες οι μουσικές υποκρούσεις, τα βιβλία, η ποίηση, το θέατρο και η φωτογραφία και πάλι, κι ας μην υπάρχει ούτε μια σε φυσική μορφή εδώ. Η συγγραφέας λατρεύει να τα χρησμοποιεί και το κάνει τέλεια, εντάσσοντας τα στην πλοκή, ακόμα και σε δίγλωσση αποτύπωση με δική της μετάφραση.
Το Εξιλαστήριο Θαύμα, , εν κατακλείδι στο βιβλίο αυτό και στη ζωή, – για να αναλύσουμε και λίγο τον τίτλο του – προσπαθούν να ανακαλύψουν οι ήρωες της συγγραφέα. Η λέξη Θαύμα, έχει μέσα της τη λέξη Θύμα, και ο Θύτης και η σύνδεση του θύματος μαζί του, δηλαδή με το θύτη, αγαπημένο επίσης θέμα της ΄Ελενας Μαρούτσου, ταξιδεύει με μια βαλίτσα τη φορά, – ή ενίοτε συνταυτίζεται μέσα στον ίδιο άνθρωπο, θύτης και θύμα, παγιδευμένη δυαδικότητα που ψάχνει να βρει διέξοδο, επουλώνοντας το τραύμα και γινόμενη ολοκληρωμένη μονάδα -. ΄Ομως εντέλει, το Εξιλαστήριο Θαύμα, αποδεικνύεται πως είναι όχι ένα γεγονός, μα ένας άνθρωπος, και το μερίδιο των υπολοίπων ηρώων, και εμάς των ανθρώπων, στο Θαύμα αυτό, εξαρτάται από το βαθμό καταβύθισής μας ή απομάκρυνσής μας στην Εξιλέωση. Καλύτερα, στον Εξιλασμό.
΄Ετσι, η κάθαρση του τέλους, δεν έρχεται για όλους, στη Λογοτεχνία ίδια όπως και στη Ζωή. Για μένα, αυτό το βιβλίο, έγινε ζωή στην πρώτη παρουσίασή του. Αξιώθηκα την εξιλέωση που είναι έξω από αναγνωστικές εμπειρίες, αφορά τη συνάφεια των ανθρώπων, και το πόσο η συνένωσή τους σε κοινό τόπο, θα τους κάνει καλύτερους.
Αλλά αυτό, μένει να βιωθεί για τους άλλους ανθρώπους, για σας, και στα δυο επίπεδα. Λογοτεχνία και Ζωή.
Κάθε χρόνο ξεκινώντας το ελάχιστο αυτό αφιέρωμα, σκέφτομαι να κάνω επιλεκτικές δημοσιεύσεις, κάτι πιο συνοπτικό και πιο μεστό.
Κάθε χρόνο, ο Σελιδοδείκτης συμμετέχει στη μνήμη με κορύφωση τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος στις 27/1, και του είναι ιδιαίτερα δύσκολο, τελικά ακατόρθωτο να μην ασχοληθεί με πολλές πτυχές του θέματος. Και φέτος θα ισχύσουν τα ίδια, μετ΄επιτάσσεως, όπως οι καιροί ορίζουν.
Συλλέγουμε άρθρα, αποσπάσματα λογοτεχνικών έργων, προτάσεις βιβλίων και κινηματογραφικών ταινιών και καταγράφουμε όσο μας μέλλεται, ταπεινά και με σεβασμό, την αποτύπωση του Ολοκαυτώματος στις Τέχνες και στην κοινωνία.
Δημοσιεύουμε σήμερα την προφορική μαρτυρία του Ιακώβ Αττία από την καταγραφή που έκαναν οι ΄
Ερρικα Κούνιο-Αμαρίλιο και Αλμπέρτος Ναρ και περιέχονται σε ένα βιβλίο, μαρτυρίες επιζώντων του Ολοκαυτώματος.
΄Αουσβιτς-Μπίρκεναου, Η κεντρική είσοδος του στρατοπέδου εξόντωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Πολωνία, απροσδιόριστη ημερομηνία. Πηγή: US Holocaust Memorial Museum
Μαρτυρία του Ιακώβ Αττίας
Το 1943 ήμουν τριάντα τριών χρόνων. Κατοικούσα στην οδό Ταντάλου και ήμουν παντρεμένος. Είχα κι ένα κορίτσι. Είχα και φρουτάδικο στην οδό Πτολεμαίων. Εμένα με πιάσαν πολύ νωρίς. Με πήραν πρώτα και με πήγαν στα έργα, στη Γιδά. Εκεί έκατασα καμιά εικοσαριά μέρες, είδα που δεν είχε ούτε Γερμανό, ούτε τίπτε, αναγκάστηκα να φύγω. Γύρισα στη Σαλονίκη, στην οικογένειά μου. Το μαγαζί μου το βρήκα. Η γυναίκα μου είπε ότι αυτή η δουλειά δεν είναι καλή. Πρέπει να φύγουμε από δω πέρα, να πάμε στο βουνό. Πήγα εγώ απάνω στην Καρατζόβα. Μου είπαν: «Κύριε Τζάκο, να σας πάρουμε για κάνα-δυο μέρες, μη μας σκοτώσουν κι εμάς. Θα σας βγάλουμε στο βουνό». Αλλά δεν προλάβαμε σε δυο μέρες. Μας κάναν μπλόκο και μας πήρανε.
΄Οταν έγιναν τα γκέτο, αλλάξατε σπίτι;
Πρώτα, καθόμουνα οδός Παιωνίας. Εκεί μας απαγορέψανε να μένουμε και πήγα στην Ταντάλου. Νοίκιασα εκεί ένα σπίτι.
Εκτός από τη γυναίκα και το παιδί σας, είχατε άλλους συγγενείς;
Τη μάνα μου, τα αδέλφια του πατέρα μου…. Από την οικογένεια μου γύρισα μόνο εγώ. Είχα μαζί μου και τα πεθερικά μου. ΄Εχασα περίπου οκτώ άτομα. Μας πήγανε πρώτα στου Βαρώνου Χιρς. Εκεί μείναμε μια μέρα μόνο. Είχε τράνσπορτ και μας βάλανε μέσα στα τρένα. ΄Ηταν ένα βαγόνι απ΄αυτά που βάζουν ζώα μέσα. Ογδόντα, ενενήντα άτομα ήμασταν. Μέσα, με συγχωρείς, κατουράγαμε, μέσα χέζαμε, μέσα όλα.
Υπήρχε τουαλέτα;
΄Οχι, σε βαρέλια.
Από τροφή, νερό;
Τίποτα. Αυτά που είχαμε μαζί μας.
΄Εκαναν στάσεις;
Κάναμε, αλλά ούτε μας άνοιγαν. Οκτώ μέρες συνέχεια μέσα. Φτάσαμε στο ΄Αουσβιτς. Ανοίξαμε τα βαγόνια, μας πήρανε, μας χωρίσανε. Εγώ είχα το μωρό στην αγκαλιά και με λένε να το δώσω στη γυναίκα μου. Το ΄δωσα στη γυναίκα μου, ήταν η κουνιάδα μου κοντά. Χώρισαν τους γέρους… τους νέους. Εμάς μας πήραν για δουλειά. Τη γυναίκα και το παιδί μου μαζί τους βάλανε σε αυτοκίνητο…. και τη μάνα μου. Τους πήγανε στο Μπίρκεναου.
Αυτή η επιλογή έγινε με το καλό ή με το άγριο;
Με το άγριο. Μας τραβάγανε.
Και ποιος σας χώριζε από δω και από εκεί;
Ο Γερμανός. Αυτοί φύγανε, και μετά που πήγαμε εκεί πέρα, ρωτάγαμε τους Πολωνούς που ήταν πολιτικοί αιχμάλωτοι, τι είναι αυτό που καίει. Πέντε=δέκα μέρες μας λέγανε ότι είναι κουραμάνες που φτιάχνουν, και μετά μας είπαν ότι είναι οι οικογένειές μας. Εκεί χάθηκαν.
Πώς νιώσατε όταν το μάθατε αυτό;
Πάθαμε τράκο….. Αρρωστήσαμε….
Με σας τι έγινε;
Εμάς μας πήγανε με τα πόδια, στο Μπίρκεναου. Εκεί μας πήραν, μας βάλανε καραντίνα 20-30 μέρες. Εκεί μέςας μας είχαν, δεν βγαίναμε. Εκεί μέσα πηγαίναμε στα ουρητήρια…. Όλα εκεί πέρα. Μας πήραν τα ρούχα και μας έδωσαν ρούχα ριγέ. Το έχω ενθύμιο σε φωτογραφία. Και μας βάλανε αριθμούς στο μπράτοσ. Ο δικός μου αριθμός είναι «109.923». Μας κούρεψαν κιόλας, όλο το σώμα. Παπούτσια μας έδωσαν απ΄αυτες τις γαλότες. ΄Οταν τελείωσε η καραντίνα, μας πήγαν στη δουλειά να ρίξουμε πέτρες, να γκρεμίσουμε ντουβάρια, να σκάβουμε.
Το φαγητό σας τι ήταν;
Μια σούπα το πρωί μας δίνανε, ένα τσάι το πρωί χωρίς ζάχαρη. Το μεσημέρι μας έπαιρναν από το στρατόπεδο, εκεί που δουλεύαμε και μας δίνανε αυτή τη σούπα χωρίς τίποτα μέσα. Σκαλίζαμε να βρούμε ένα φασόλι ή ένα ρεβύθι. Το βράδυ μας δίναν 20-30 δράμια ψωμία και λίγη μαργαρίνη ή δυο -τρεις πατάτες βραστές. Πηγαίναμε στη δουλειά μας στις επτά το πρωίκαι γυρίζαμε στις δώδεκα το μεσημέρι. ΄Υστερα ξαναπηγαίναμε πάλι, μέχρι τις έξι η ώρα το απόγευμα.
Πού κοιμόσασταν;
Σε παράγκες. Τα κρεβάτια ήταν ξύλινα. Ούτε μαξιλάρια, ούτε σεντόνι, ούτε στρώματα. Μόνο χόρτα. ΄Ηταν όπως στο στρατό. ΄Ηταν τρία κρεβάτια. Εκεί που πιάσαμε θέση, πηγαίναμε συνέχεια ο καθένας.
Ήταν τριώροφες κουκέτες λοιπόν. ΄Εχω ακούσει ότι κοιμόσασταν πολλά άτομα σε ένα κρεβάτι. Και πώς καταλαβαίνατε τις διαταγές τους; Ξέρατε γερμανικά;
΄Οχι. Ούτε είχα όρεξη να μάθω, γιατί ώρα με την ώρα περιμέναμε να μας καθαρίσουν. Μόνο το «ράους» έμαθα. Ο ένας κοντά στον άλλο, μας βάλανε στη γραμμή και πηγαίναμε. ΄Ενα δύο, άιν-τσβάι… Μετά από εκεί μας πήγανε στη Βαρσοβία. Εκεί δουλεύαμε στα τσιμέντα, στο εργοστάσιο, στο δρόμο επάνω ήτανε. Η εταιρεία πώς λέγεται δεν ξέρω. Μας παίρνανε το πρωί, πηγαίναμε, μας βάζανε το μεσημέρι, ξαναπηγαίναμε…. Μια εβδομάδα δουλεύαμε μέρα, μια εβδομάδα δουλεύαμε νύχτα. Μας φορτώνανε τα τσιμέντα κι αν αργούσαμε είχε το καμτσίκι. Στη Βαρσοβία μείναμε έξι μήνες. Μετά μας πήραν τρανσπορτ και πήγαμε στο Τενταπί, ένα μέρος έξω από τη Βαρσοβία. Εκεί μας κάνανε παράγκες και κανάμε στρατόπεδο. Κάναμε αυτές τις δουλειές. Σκάψιμο, κουβάλημα νύχτα μέρα… ΄Οταν ήταν η οποισθοχώρηση, μας πήραν από εκεί πέρα, μες στα βαγόνια και μας πήγανε να μας καθαρίσουνε, αλλά δεν προλάβανε. ΄Ηλθαν οι Αμερικάνοι και μας γλιτώσανε.
Πότε έγινε αυτό;
΄Εξι μήνες έκατσα μόνο στο Μπιρκενάου. Κι έξι μήνες έκατσα στη Βαρσοβία.
Θυμάστε πότε φύγατε από εκείνο το στρατόπεδο;
Μια φορά, καλοκαίρι ήτανε….
Εσείς πιστεύατε ότι θα απελευθερωθείτε;
΄Οχι. Από πού να το πιστέψω;Πίστευα ότι θα μας πάνε να μας καθαρίσουν. Αφού μας πήραν από εκεί, μας κλείσανε μες στα βαγόνια πάλι και μας πήγαν πέρα. Αν δεν έρχονταν οι Αμερικάνοι, κάπου θα μας ρίχνανε.
΄Αλλες επιλογές δεν έκαναν;
Πώς, κάνανε, εγώ πέρασα. Πότε-πότε θέλαν να καθαρίσουν μερικούς κι έλεγαν: «Εσύ έλα, εσύ έλα….». Μας έβαζαν στη σειρά. Εγώ γλίτωσα.
Επομένως, όπως τα λέτε, περάσατε επιλογές;
Στο μήνα επάνω, έτσι που κοιμόμασταν, μας λέγαν ¨ράους», μας βάζανε σε μια ζυγαριά και μας ζυγίζανε. Αν ήταν λίγα τα κιλά και δεν μπορούσαμε να εργαστούμε σου παίρνανε τον αριθμό και την άλλη μέρα σε πηγαίνανε για κάψιμο.
Πώς έγινε η απελευθέρωσή σας;
Μας λευτέρωσαν οι Αμερικάνοι. ΄Ηταν σαν μετά το Πάσχα, Απρίλιος, Μάιος. Ε, λοιπόν, μας πήραν οι Αμερικάνοι, μας πήγανε…. καθίσαμε σ΄ένα στρατόπεδο, μας ταϊζανε λίγο-λίγο, γιατί από τις στερήσεις φοβόμασταν μην πάθουμε τίποτες…. Φοβόμασταν να φάμε. Μετά μας πήραν να μας πάνε… Μας βάλανε σε βαγόνι και βγήκαμε στο Μπάρι, στην Ιταλία. Εκεί είχε έναν αξιωματικό ΄Ελληνα και ρώτησε πόσα άτομα ήμασταν. ΄Επαιρνε φαϊ, συσσίτιο, για να μας ταϊσει. Εμείς πότε πηγαίναμε, πότε δεν πηγαίναμε στο μαειρείο, τρώγαμε και δεν πληρώναμε…. ΄Ωσπου βαρεθήκανε και μας διώξανε από κει. Μας βάλανε στα καράβια, μας κατεβάσανε στην Πάτρα. Από εκεί μας πήρανε με αυτοκίνητα, μας φέρανε στην Αθήνα. ΄Οταν ήλθα στην Αθήνα εγώ, με ρώτησαν πού θέλω να πάω… Θέλω στο Ισραήλ; Θέλω στην Αμερική; Εγώ είπα θέλω στη Θεσσαλονίκη. Και αυτό ήταν.
Δημιουργήσατε οικογένεια μετά;
Ναι. Αλλά παιδιά δεν κάναμε. Είκοσι χρόνια ήμουν παντρεμένος. Η γυναίκα μου πέθανε.
Το μαγαζί σας το ξαναβρήκατε;
Το βρήκα, αλλά δεν ήταν δικό μου….
΄Ηταν κάποιου άλλου;
Ναι. Και μετά έγινε… αναγκάστηκα… με ξέρανε όλοι οι παραγωγοί και κάναμε ένα συνεταιρισμό με τον Αλμπέρτο Νισήμ, που έφυγε στην Αμερική. Αυτός είχε μαγειρείο, όταν μας πήραν εμάς. Μετά το κάναμε φρουτάδικο. Το γυρίσαμε σε μανάβικο. Δουλέψαμε μαζί, μετά χωρίσαμε, πήρα δικό μου μαγαζί.
Θυμάστε τίποτα άλλο;
Το ξύλο που τρώγαμε κάθε μέρα. Στο μπλοκ 10, τις γυναίκες που κάνανε περιάματα. Τις βγάζανε τα αυτά και το ένα μετά το άλλο, για να μην κάνουνε παιδιά. Και τους άντρες τους αφηράγανε, με συγχωρείτε, τα αρχίδια.
Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 1989
Για το βιβλίο που Προσωπικές μαρτυρίες Εβραίων της Θεσσαλονίκης για το Ολοκαύτωμα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ευρασία, σε επιμέλεια Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου διαβάστε λεπτομέρειες στο σχετικό άρθρο μου.
ΠΡΟΦΟΡΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΕΒΡΑΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ
Ε. Κούνιο-ΑμαρίλιοΑλμπέρτος Ναρ
Το βιβλίο αυτό, του έπρεπε να είναι βαρύ. Γιατί βαραίνουν οι Μαρτυρίες του. ΄Οπως η πόρτα του Μουσείου βαριά, στη Σαλονίκη, στο ισόγειο της οποίας, έβαλα εντέλει τα ακουστικά για να ακούσω μερικές, απ΄αυτούς που έζησαν τα γεγονότα.
Σε πολλά βιβλία μελέτησα και διάβασα το θέμα της ιστορικής μνήμης και την ανάλυσή του από σημαντικούς ανθρώπους που έχουν ασχοληθεί συγκεκριμένα με τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος, τη Shoa, τη διατήρήσή της, τους «σωστούς» τρόπους αποτύπωσης. ΄Ολοι κατέληγαν στο ίδιο συμπέρασμα:
Η μνήμη έχουμε εξ ορισμού υποχρέωση να διατηρηθεί. Και η πιο ακριβής καταγραφή είναι η προσωπική μαρτυρία, όσο «φθαρτή» ή ευάλωτη κι αν έχει καταστεί απ΄τον χρόνο που πέρασε από το βίωμα. Το συναίσθημα παραμένει, κι αυτό το νιώθει κανείς όταν ακούσει μερικούς απ΄τους ανθρώπους που περιέχονται στο βιβλίο, με τα ίδια του τ΄αυτιά να περιγράφουν όσα έζησαν, όπως είχα την τύχη να βιώσω στην επίσκεψή μου στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Το συναίσθημα αυτό με κατέλαβε και φυλλομετρώντας αυτό το βιβλίο. Κι επειδή θέλω να είμαι ακριβής, δηλαδή αληθινή, θα σας πω, πως δεν το διάβασα ολόκληρο ακόμη. Νιώθω πως είναι τέτοια η βαρύτητά του, οι σκιές των μαρτυριών, ο συγκλονισμός των γεγονότων, που πρέπει να μου επιτρέψω να σταλάξει κάθε μαρτυρία την ουσία της πριν δώσω χρόνο και χώρο στην επόμενη.
[ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΩΝ ΕΠΙΖΩΝΤΩΝ, τις οποίες συγκέντρωσαν και εξέδωσαν στον τόμο αυτό οι Έρικα Κούνιο-Αμαρίλιο και Αλμπέρτος Ναρ, δεν αποτελούν απλώς τεκμήριο και ανεκτίμητη ιστορική πηγή, αλλά και μάθημα για τα όρια της ανθρώπινης συμπεριφοράς μέσα στο κακό, τόσο από τη μεριά εκείνων που το επιβάλλουν όσο και από εκείνους που το υφίστανται και επιβιώνουν.
Μας δίνει τη δυνατότητα να ρίξουμε μια ματιά στην καρδιά του βαθύτερου σκότους, αυτού της ζωής και του θανάτου στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ο τόμος, των πάντα φροντισμένων εκδόσεων Ευρασία, περιλαμβάνει επίσης ένα μικρό λεξικό όρων, ονομάτων και τόπων, καθώς και χρονολογικό πίνακα γραμμένα από τη Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου], που μας δίνει απόλυτα ευκρινώς τη δραματικά εγκληματική χρήση ενός λεξιλογίου, ορολογίας και λέξεων που απέκτησαν άλλη σημασία. Λέξεις και όροι που χρησιμοποιούμε σήμερα καθημερινά και που ακούμε δυστυχώς από ύποπτα στόματα ξανά στο 2019, ως επιχειρήματα πολιτικής στο προσφυγικό ζήτημα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Κι αυτά είναι σχεδόν πάντα νεοναζιστικού προσανατολισμού, ή το χειρότερο, αρθρώνονται ως πολιτικός λόγος σε κόμματα που φλερτάρουν διπλωματικά με τη νεοναζιστική επιχειρηματολογία και πρακτική.
Ο χωρισμός είναι σε δύο μέρη και πρακτικός, μια γυναίκα έχει συλλέξει και καταγράψει της μαρτυρίες των γυναικών και ένας άνδρας εκείνες των ανδρών. Και οι δυο μεγάλωσαν ως παιδιά σε οικογένειες σημαδεμένες απ΄το Ολοκαύτωμα, έμμεσα ή άμεσα. ΄Εχουν κι οι δυο, η ΄Ερικα Κούνιο-Αμαρίλιο και ο Αλμπέρτος Ναρ, τον ίδιο στόχο. Στην αρχή του βιβλίου αποτυπώνονται από τους δεύτερης γενιάς απογόνους θυμάτων του Ολοκαυτώματος, στα εισαγωγικά σημειώματα, η ιδιαίτερη ευαισθησία τους, η πνευματική ενασχόληση, μα κυρίως η έννοια τους για τη διατήρηση της ιστορικής αλήθειας και της ομορφιάς της ζωής, έστω και μέσα από μαρτυρίες θανάτου, η πρώτη ως επιζήσασα που αποφάσισε την προσωπική της ανάδυση ως χρέος, ο δεύτερος ως απόγονος επιζώντων, λογοτέχνης και τιμητής της ιστορίας της κοινωνικής ζωής των Σαλονικάι και της αγάπης τους για τη γενέθλια πόλη.
Ξεκίνησα από μία απ΄αυτές τις Προσωπικές Μαρτυρίες. Σταλάζει ακόμα το νόημά της μέσα μου, αλλά παρακινήθηκα να σας γράψω να το αποκτήσετε. Πάρτε το σπίτι, δείτε το αφαιρετικό εξώφυλλο με τις ράγες που όλοι ξέρουμε πού εννοούν ότι καταλήγουν. Αρχίστε μαζί τους τη διαδρομή που έκαναν εκείνοι που περιέχονται στο βιβλίο και ευτυχώς γύρισαν ξανά στη Σαλονίκη.
Μαρτυρία Λεόν Μπενμαγιόρ
Μαρτυρία Λεόν Μπενμαγιόρ
Το 96% των Θεσσαλονικιών Εβραίων δε γύρισε ποτέ , θανατώθηκε στα κρεματόρια και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το μεγαλύτερο ποσοστό των Ελλήνων Εβραίων επίσης. Αυτή είναι μια ακριβής αλήθεια. Μια ακόμα είναι πως ο πληθυσμός κατά μείζονα λόγο, της Θεσσαλονίκης, που όλοι την αγαπάμε και ξαναγυρνάμε στην αγκαλιά της, ξεκληρίστηκε. Και μαζί της μια σειρά από άλλες πόλεις, πλήρωσαν βαρύ τίμημα αίματος και ενεπλάκησαν πολλές φορές σε παιχνίδια ανταλλαγής πληθυσμών που θα θανατωθούν σε σχέση με άλλους που επελέγη να επιζήσουν, όπως στην περίπτωση της Καβάλας. Είναι σημαντικό επίσης, να λάβουμε επιτέλους γνώση, να μετέχουμε στην πληροφορία, να αναλάβουμε μέρος της ευθύνης της διάδοσης της αλήθειας. Και της ιστορικής αποκατάστασης.
Το Ολοκαύτωμα δεν έχει καταστεί ακόμα και σήμερα αποτύπωμα της κοινής συνείδησης όλων των ανθρώπων. Οι αυθεντικές μαρτυρίες συμβάλλουν στην ακριβή καταγραφή του μεγέθους, της ποικιλίας των στρατηγικά μελετημένων μεθόδων αλλά κυρίως στην τεκμηρίωση της ύπαρξης οργανωμένης στρατηγικής καθολικής εξόντωσης των Εβραίων. Είτε με εκτελέσεις, είτε με ομαδικές θανατώσεις στους θαλάμους αερίων, για τους Ναζί η σύλληψη αφορούσε στον πλήρη Αφανισμό. Και η στρατηγική τους δυστυχώς, δεν έχει εγκαταλειφθεί καθώς υπάρχουν αυτή τη στιγμή διεστραμμένα μυαλά στους «πολιτικούς» νεοναζιστικούς κύκλους που φλερτάρουν με τα σενάρια της Τελικής Λύσης και την προσαρμογή της εφαρμογής τους στο σήμερα.
Η αγωνία των ανθρώπων που εργάστηκαν για να συλλεγούν, καταγραφούν οι μαρτυρίες και για να γίνει πραγματικότητα αυτό το βιβλίο, καθώς και όλων όσων γράψανε για το θέμα, και συνεχίζουν να γράφουν, – είτε με τη μορφή δοκιμίου, θεατρικού ή λογοτεχνικού κειμένου, σεναρίου ταινίας ή τηλεοπτικής σειράς, ακόμη και μυθιστορήματος νουάρ που βασίζεται σε πραγματικά περιστατικά, – είναι μία και το ζητούμενο ένα και πολύ συγκεκριμένο:
Να μάθουμε σε βάθος και σε εύρος την Αλήθεια. Και να μην την ξεχάσουμε ποτέ. Να μην αφήσουμε ποτέ την πεζή μας καθημερινότητα να συμπαρασύρει ως παράπλευρη τη ζοφερή καθημερινότητα που περιγράφεται στις Προσωπικές Μαρτυρίες.
Μαρτυρία Σολ Καζές
Μαρτυρία Σολ Καζές
Αφήστε το βιβλίο στο τραπέζι. Σταλάζετε μια μαρτυρία όποτε μπορείτε, όσο αντέχετε. Είναι η πιο τρανταχτή απόδειξη ότι όλα όσα έχετε ακούσει και διαβάσει συνέβησαν. Γιατί έχουμε φτάσει ως κοινωνία διεθνώς στο σημείο να υπερασπιζόμαστε ακόμα κι αυτό. ΄Οτι το Ολοκαύτωμα όντως συνέβη, είναι ακριβές και αληθινό. ΄Οσο οι μαρτυρίες αυτών που το έζησαν και το διηγούνται. Διαβάζοντας το βιβλίο συμβάλλετε σε κάτι μεγάλο, με τα μάτια σας που αγγίζουν το χαρτί. Γιατί όπως λέει κι ο Μισέλ Φάις, στο ΄Οπως Ποτέ:
«Σημασία έχει να μη μας καταπτοήσει η συνήθεια της σιωπής. Αυτό είναι το πρωταρχικό. Να μη μας εξουθενώσει η ερημιά κι ο παγετώνας της».
ΠΡΟΦΟΡΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΕΒΡΑΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ
Κάθε χρόνο ξεκινώντας το ελάχιστο αυτό αφιέρωμα, σκέφτομαι να κάνω επιλεκτικές δημοσιεύσεις, κάτι πιο συνοπτικό και πιο μεστό.
Κάθε χρόνο, ο Σελιδοδείκτης συμμετέχει στη μνήμη με κορύφωση τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος στις 27/1, και του είναι ιδιαίτερα δύσκολο, τελικά ακατόρθωτο να μην ασχοληθεί με πολλές πτυχές του θέματος. Και φέτος θα ισχύσουν τα ίδια, μετ΄επιτάσσεως, όπως οι καιροί ορίζουν.
Συλλέγουμε άρθρα, αποσπάσματα λογοτεχνικών έργων, προτάσεις βιβλίων και κινηματογραφικών ταινιών και καταγράφουμε όσο μας μέλλεται, ταπεινά και με σεβασμό, την αποτύπωση του Ολοκαυτώματος στις Τέχνες και στην κοινωνία.
Ακολουθούν μερικές από τις πιο σπουδαίες ταινίες σχετικά με το Ολοκαύτωμα.
Οι Τελευταίες Μέρες
Αυτο το ντοκιμεντέρ που βραβεύτηκε με ΄Οσκαρ διηγείται τις συνταρακτικές ιστορίες πέντε Ούγγρων Εβραίων που έζησαν τη φρίκη του Ολοκαυτώματος και της ηγεμονίας του Χίτλερ.
Η ΛΙΣΤΑ ΤΟΥ ΣΙΝΤΛΕΡ
Η ταινία αφηγείται την ιστορία του φιλάνθρωπου ΄Οσκαρ Σίντλερ που ξόδεψε όλη την περιουσία του για να σώσει 1.100 Εβραίους από το ΄Αουσβιτες, κατά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο.
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΦΙΝΑΛΕ
Το 1960, Ισραηλινοί κατάσκοποι ξεκινούν μια αποστολή για να πιάσουν το Ναζιστή Άντολφ ΄Αιχμαν και να τον φέρουν ενώπιον της δικαιοσύνης. Βασισμένο σε αληθινά γεγονότα.
Ο ΔΙΑΒΟΛΟΣ ΤΗΣ ΔΙΠΛΑΝΗΣ ΠΟΡΤΑΣ
Τη δεκαετία του 80 ένας άντρας από το Κλίβελαντ δικάζεται στο Ισραήλ ως ο διαβόητος φύλακας των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης Ιβάν ο Τρομερός.
#ΑΝΝΑ ΦΡΑΝΚ Παράλληλες Ιστορίες
Μέσα από το ημερολόγιό της, ξαναζούμε την ιστορία της ΄Αννας Φρανκ και εκείνες των πέντε επιζώντων του Ολοκαυτώματος στο ντοκιμαντέρ της βραβευμένης με ΄Οσκαρ ΄Ελεν Μίρεν.
Το ΑΓΟΡΙ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΡΜΑΤΟΠΛΕΓΜΑ
΄
Οταν μετακομίζει από το Βερολίνο στην Πολωνία, ένα αγόρι γίνεται φίλος με ένα παιδί που ζει στην άλλη πλευρά του συρματοπλέγματος, αγνοώντας ότι είναι Εβραίος αιχμάλωτος.
Ο ΤΡΑΠΕΖΙΤΗΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ
Η οργή μετατράπηκε σε όπλο για να χτυπησει τους Ναζί εκεί που τους πονά, έχοντας έναν άσσο στο μανίκι του: μια Τράπεζα.
ΦΙΛΙΑ ΕΙΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ
Πέντε μικρά Εβραιόπουλα στην Ελλάδα της Γερμανικής Κατοχής που σώθηκαν από το θάνατο χάρις σε οικογένειες Χριστιανών, πέντε ‘‘κρυμμένα παιδιά’’ που έζησαν μέσα στην απόλυτη σιωπή, αφηγούνται τις ιστορίες τους. Ιστορίες τρόμου κι αγωνίας αλλά και στιγμές παιδικής ανεμελιάς μέσα στην αγκαλιά των ξένων. Στοργικές φωλιές, κρυφοί παράδεισοι μακριά από τη φρίκη του Ολοκαυτώματος. Πέντε παιδιά που μεγάλωσαν απότομα. Η Ροζίνα, ο Σήφης, η Ευτυχία, η Σέλλυ και ο Μάριος πέρασαν τη ζωή τους κουβαλώντας πάντα μαζί τη μνήμη χιλιάδων παιδιών: εκείνων που δεν πρόλαβαν ποτέ να μεγαλώσουν. Η ταινία παρακολουθεί αυτά τα πρόσωπα από την παιδική ηλικία μέχρι σήμερα, φέρνοντας στο φως πολύτιμα προσωπικά τους ντοκουμέντα –ένα παιδικό ημερολόγιο, μια σχολική έκθεση, φωτογραφίες και οικογενειακά φιλμάκια– τεκμήρια μιας ολόκληρης εποχής. Παράλληλα, σκιαγραφείται η ζωή των Εβραϊκών κοινοτήτων της Ελλάδας πριν τον Πόλεμο και αποκαλύπτονται σπάνιες εικόνες της κατεχόμενης Αθήνας και Θεσσαλονίκης, μέσα από κινηματογραφικά αρχεία, ερασιτεχνικές ταινίες Γερμανών στρατιωτών και παράνομες λήψεις Ελλήνων πατριωτών. Τα γυρίσματα έγιναν στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ιωάννινα, Χανιά και στο Άουσβιτς της Πολωνίας.
Η ΑΡΝΗΣΗ
Βασισμένη στο βιβλίο «History on Trial: My Day in Court with a Holocaust Denier», η ταινία αφηγείται την αληθινή ιστορία της δικαστικής μάχης που έδωσε η Ντέμπορα Ι. Λίπσταντ (Ρέιτσελ Βάις) προς τιμήν της αλήθειας, ενάντια στον Ντέβιντ Έρβινγκ (Τίμοθι Σπολ), ο οποίος την μήνυσε για συκοφαντική δυσφήμιση όταν εκείνη τον κατηγόρησε για άρνηση του Ολοκαυτώματος. Βάσει του αγγλικού νομικού συστήματος, στις περιπτώσεις αυτές, η ευθύνη της εύρεσης αποδείξεων βαραίνει τον κατηγορούμενο, άρα η Λίπσταντ και η νομική της ομάδα έπρεπε να αποδείξουν ότι το Ολοκαύτωμα συνέβη όντως. Η Ρέιτσελ Βάις πρωταγωνιστεί σ’ ένα συγκλονιστικό δικαστικό δράμα, μαζί με τους Τίμοθι Σπολ και Τομ Ουίλκινσον.
Η «Άρνηση» (Denial – 2016) του Μικ Τζάκσον, πραγματεύεται ένα από τα πιο σημαντικά θέματα του 20ου αιώνα. Η βραβευμένη με Όσκαρ ηθοποιός, Ρέιτσελ Βάις, υποδύεται την Ντέμπορα Λίπσταντ, ξαναγράφοντας την αυταπόδεικτη ιστορία του Ολοκαυτώματος. Ο Βρετανός σκηνοθέτης – βραβευμένος με Emmy για το «Temple Grandin» του 2010 – μεταφέρει με επιτυχία στην μεγάλη οθόνη το βιβλίο της Λίπσταντ.
«θα ήθελα οι άνθρωποι να κατανοήσουν ότι το Ολοκαύτωμα είναι η πιο αδρά αποδεδειγμένη γενοκτονία στον κόσμο. Δεν μπορεί κανείς να το αρνηθεί. Είναι μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια.» – Ντέμπορα Ι. Λίπσταντ
Υπόθεση Φριτς Μπάουερ: Μυστική Ατζέντα / The People vs. Fritz Bauer / Der Staat gegen Fritz Bauer Σκηνοθεσία: Λαρς Κράουμε Σενάριο: Ολιβιέ Γκουέζ, Λαρς Κράουμε Πρωταγωνιστούν: Μπούργκχαρτ Κλάουσνερ, Ρόναλντ Ζέρφελντ, Σεμπάστιαν Μπλόμπεργκ, Λίλιθ Στάνγκενμπεργκ Φωτογραφία: Γιενς Χάραντ Μοντάζ: Μπάρμπαρα Γκίες Έτος Παραγωγής: 2015 Χώρα Παραγωγής: Γερμανία Διάρκεια: 105 λεπτά
Γερμανία, 1957. Ο εισαγγελέας Φριτς Μπάουερ έχει σημαντικά στοιχεία ότι ο συνταγματάρχης των SS και «αρχιτέκτονας του Ολοκαυτώματος» Αδόλφος Άιχμαν, ο οποίος είναι υπεύθυνος για τις μαζικές απελάσεις των Εβραίων, φέρεται να κρύβεται στο Μπουένος Άιρες. Ο Μπάουερ, ο οποίος είναι ο ίδιος Εβραίος, έχει προσπαθήσει να οδηγήσει στο δικαστήριο τα εγκλήματα του Τρίτου Ράιχ, μετά την επιστροφή του από την εξορία στη Δανία.
Μέχρι στιγμής δεν τα έχει καταφέρει, λόγω της έντονης αποφασιστικότητας της Γερμανίας να καταστείλει το σκοτεινό παρελθόν της. Εξαιτίας της δυσπιστίας του στο γερμανικό σύστημα δικαιοσύνης, ο Φριτς Μπάουερ έρχεται σε επαφή με τη Μοσάντ, το Ινστιτούτο Πληροφοριών και Ειδικών Αποστολών του Ισραήλ, διαπράττοντας προδοσία. Ο Μπάουερ δεν ζητά εκδίκηση για το Ολοκαύτωμα, αλλά τον απασχολεί βαθιά το μέλλον της Γερμανίας.
Ο ρόλος και η σπουδαιότητα του εισαγγελέα Φριτς Μπάουερ στη διαμόρφωση των δικών του Άουσβιτς κατά την δεκαετία του 1960 είναι δεδομένη. Ωστόσο, μόνο μετά τον θάνατό του, έγινε γνωστή η καταλυτική του παρέμβαση στη σύλληψη του Άιχμαν. Μέσα από την ταινία «Υπόθεση Φριτς Μπάουερ: Μυστική Ατζέντα», ο βραβευμένος σκηνοθέτης Λαρς Κράουμε, συνθέτει ένα δυνατό και συγκροτημένο πορτρέτο ενός γενναίου ανθρώπου, παρουσιάζοντας τον αγώνα του για την αλήθεια και τη δικαιοσύνη.
Η ταινία βασίζεται στην ιστορία του χημικού Κουρτ Γκερστάιν (Ούλριχ Τουκούρ), υπαρκτό πρόσωπο και αξιωματικός των Ες-Ες που προσπάθησε μάταια να ευαισθητοποιήσει την Καθολική Εκκλησία σχετικά με το Ολοκαύτωμα. Ενώ προμήθευε τα στρατόπεδα συγκέντρωσης με το φονικό Zyklon B, ταυτόχρονα κατήγγειλε τα εγκλήματα, ενημερώνοντας τον Πάπα Πίο ΙΒ΄ ρισκάροντας έτσι την ασφάλειά του και της οικογένειάς του. Στις προσπάθειές του αυτές βρήκε βοήθεια από το νεαρό Ιησουίτη Ρικάρντο Φοντάνα (Ματιέ Κασσοβίτς).
Ο ναζισμός, ένας πανίσχυρος μηχανισμός ολοκληρωτισμού που στιγμάτισε την ανθρωπότητα με την γενοκτονία στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, χρησιμοποιώντας τα μέσα της βιομηχανίας. Το Βατικανό, το απόλυτο σύμβολο θρησκευτικής και πολιτικής εξουσίας, που αρνείται να καταγγείλει τη γενοκτονία φοβούμενο την ρήξη με τους ναζί. Μια ταινία για το Ολοκαύτωμα που σκανδάλισε στη νέα χιλιετία με τον καταγγελτικό της τόνο απέναντι στην ιστορική ευθύνη εκκλησιαστικών και διπλωματικών κύκλων. Cesar καλύτερου διασκευασμένου σεναρίου / Βραβείο Lumière καλύτερης ταινίας. Πρωταγωνιστές: Ούλριχ Τουκούρ, Ματιέ Κασσοβίτς, Ούλριχ Μούε.
Κάθε χρόνο ξεκινώντας το ελάχιστο αυτό αφιέρωμα, σκέφτομαι να κάνω επιλεκτικές δημοσιεύσεις, κάτι πιο συνοπτικό και πιο μεστό.
Κάθε χρόνο, ο Σελιδοδείκτης συμμετέχει στη μνήμη με κορύφωση τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος στις 27/1, και του είναι ιδιαίτερα δύσκολο, τελικά ακατόρθωτο να μην ασχοληθεί με πολλές πτυχές του θέματος. Και φέτος θα ισχύσουν τα ίδια, μετ΄επιτάσσεως, όπως οι καιροί ορίζουν.
Συλλέγουμε άρθρα, αποσπάσματα λογοτεχνικών έργων, προτάσεις βιβλίων και κινηματογραφικών ταινιών και καταγράφουμε όσο μας μέλλεται, ταπεινά και με σεβασμό, την αποτύπωση του Ολοκαυτώματος στις Τέχνες και στην κοινωνία.
Παρακολουθήσαμε χτες σε ζωντανή μετάδοση από τη σελίδα της Πορείας των Ζωντανών που ελπίζουν όλα να πάνε καλά λόγω πανδημίας και να γίνει όπως πάντα στις αρχές Μαρτίου. Μια πορεία με συμμετέχοντες απ΄όλον τον κόσμο που καταλήγει στο ΄Αουσβιτς για προσκύνημα.
Φέτος οργανώθηκε αφιέρωμα στην Ελλάδα και στους Δικαίους των Εθνών της, όπως ονομάζονται και τους απονέμεται ο τίτλος σε όλους όσους βοήθησαν ή έσωσαν με κίνδυνο της ζωής τους Εβραίους να γλυτώσουν τη ζωή τους και να διαφύγουν απ΄τον εκτοπισμό και το θάνατο στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ιδιαίτερη μνεία είχε στο αφιέρωμα αυτό από τους ΄Ελληνες ομιλητές η περίπτωση της Ζακύνθου, όπου με πρωτοστάτη το Δήμαρχο και το Μητροπολίτη, οι κάτοικοι έκρυψαν και διέσωσαν απ΄το βέβαιο θάνατο όλους τους Εβραίους του Νησιού. ; Με το σύνθημα «Δεν υπάρχει ΄Ελληνας, ούτε Εβραίος» όταν τους ζητήθηκε από τους Ναζί, ο Δήμαρχος Λουκάς Καρέρ και ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος έβαλαν στη λίστα μόνο τα δικά τους ονόματα.
Παρακολουθήστε όλη την εκδήλωση με τους εξαιρετικούς ομιλιτές και τις μνήμες των απογόνων καθώς και ενός επιζώντα του Ολοκαυτώματος εδώ,
Κάθε χρόνο ξεκινώντας το ελάχιστο αυτό αφιέρωμα, σκέφτομαι να κάνω επιλεκτικές δημοσιεύσεις, κάτι πιο συνοπτικό και πιο μεστό.
Κάθε χρόνο, ο Σελιδοδείκτης συμμετέχει στη μνήμη με κορύφωση τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος στις 27/1, και του είναι ιδιαίτερα δύσκολο, τελικά ακατόρθωτο να μην ασχοληθεί με πολλές πτυχές του θέματος. Και φέτος θα ισχύσουν τα ίδια, μετ΄επιτάσσεως, όπως οι καιροί ορίζουν.
Συλλέγουμε άρθρα, αποσπάσματα λογοτεχνικών έργων, προτάσεις βιβλίων και κινηματογραφικών ταινιών και καταγράφουμε όσο μας μέλλεται, ταπεινά και με σεβασμό, την αποτύπωση του Ολοκαυτώματος στις Τέχνες και στην κοινωνία.
Προς το τέλος της ζωής του ο Λέβι ήταν βαθιά πεπεισμένος ότι τα διδάγματα από το Ολοκαύτωμα ήταν προορισμένα να εξαφανιστούν από τη στιγμή που το Ολοκαύτωμα πήρε θέση ανάμεσα στις συνηθισμένες θηριωδίες της Ιστορίας. Το Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν αποτελεί μελαγχολικό στοχασμό πάνω στο νόημα των ναζιστικών μαζικών εξοντώσεων ύστερα από σαράντα χρόνια.
Μα άνθρωπε συ, περήφανε άνθρωπε,
που εντύθης
μικρή εξουσία εφήμερη και πιο πολύ αγνοείς
ό,τι πιο βέβαιο έχεις, τη γυαλένια σου ύπαρξη,
σαν έξαλλη μαϊμού, με κόλπα κωμικά
μπροστά στον ύψιστο ουρανό, κάνεις να κλαιν οι αγγέλοι
που, αν είχαν φύση ανθρώπινη, θα πέθαιναν στα γέλια.
Ισαβέλα, Με το ίδιο μέτρο, Ουίλιαμ Σαίξπηρ
Μετάφραση: Βασίλης Ρώτας.
[από το βιβλίο]
ΝΥΧΤΑ
Ελί Βιζέλ
Γεννημένος σε Εβραϊκή οκογένεια της Ρουμανίας, ο Ελί Βιζέλ ήταν έφηβος όταν αυτός και η οικογένειά του συνελήφθησαν από τους Ναζί, φορτώθηκαν στα τραίνα, και μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα θανάτου των Ναζί, πρώτα στο ΄Αουσβιτς και μετά στο Μπούχενβαλντ. Αυτη είναι η τρομακτική και προσωπική καταγραφή του απ΄τον δυσθεώρητο τρόμο που βίωσε, το θάνατο των γονιών του και της οκτάχρονης αδερφής του, στα χέρια των βαρβάρων.
ΑΟΥΣΤΕΡΛΙΤΣ
W. G. Sebald
Ο Αούστερλιτς, μικρό Εβραιόπουλο, φτάνει τη δεκαετία του 40 στην Ουαλία και μεγαλώνει σ΄ένα μικρό χωριό, στο σπίτι ενός ιεροκήρυκα και της γυναίκας του. Το παιδί μεγαλώνει μοναχικά, κι όταν έπειτα από πολλά χρόνια μαθαίνει την πραγματική καταγωγή του και τ΄όνομά του, καταλαβαίνει γιατί αισθάνεται ξένος ανάμεσα στους ανθρώπους.
TI EINAI ENΑΣ ΚΑΜΠΟΣ
Νάσια Διονυσίου
Μέσα από τις ημερολογιακές σημειώσεις ενός Κύπριου δημοσιογράφου ξεδιπλώνεται η ιστορία των βρετανικών στρατοπέδων της Αμμοχώστου – των «camps» που οι Κύπριοι τα είπαν Κάμπους, εκεί όπου, μετά το το τέλος του Β΄Παγκσμίου Πολέμου και λίγο πριν την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, κρατήθηκαν Εβραίοι πρόσφυγες.
Ξανά στη Σαλονίκη
Η μετέωρη Επιστροφή των Εβραίων
στη Γενέθλια Πόλη 1945-1946
Λέων Α. Ναρ
Επιστρέφοντας από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η καθημαγμένη ψυχοσύνθεση των ελάχιστων επιζώντων βρίσκει ένα ακόμα μαρτύριο. ΄Εχουν χαθεί τα πάντα, οι οικογένειες, οι περιουσίες, τα μαγαζία, τα σπίτια τους και με πραγματική αυτοθυσία προσπαθούν να αντιπαλέψουν τη νέα δοκιμασία και να σταθούν μια φορά ακόμη στα πόδια τους.
Οι Εβραίοι στη Μέκκα του Καπνού
Ιωσήφ Μεβοράχ
Η μαρτυρική πόλη, με την ανθούσα οικονομία και το εργατικό κίνημα, πληρώνει το τίμημα μιας πολιτικής συναλλαγής και ο Εβραϊκός πληθυσμός της θυσιάζεται αβοήθητος.
Άσπονδοι Αδελφοί, ΄Εντεκα Συναντήσεις
Σταύρος Ζουμπουλάκης
Στα δύο αυτά βιβλία, Μπορεί να μην ειναι το Ολοκαύτωμα το θέμα, όμως και στα δύο θίγεται και δίνεται η διάσταση των εννοιών και των όρων που δημιούργησαν ιστορικές παρεξηγήσεις και κοινωνικές παραπλανήσεις, αθέλητα ή μη.
Τέσσερις Ταλμουδικές Μελέτες
Εμμανουέλ Λεβινάς
Η εβραϊκή κουλτούρα και η αποτύπωση της φιλοσοφικής διάστασης των ιερών κειμένων όπως αναλύεται εδώ, δίνει όλες τις απαντήσεις για την ιδιοσυγκρασία και την σχεδόν αυτόματη θυσία τους στο βωμό του Ολοκαυτώματος. ΄Οποιος πραγματικά επιθυμεί να καταλάβει τη σκέψη, τη στόφα, και την ουσία, είτε πιστεύει είτε είναι άθεος, βυθίζεται χωρίς επιφύλαξη σ΄αυτά τα εκπληκτικά κείμενα ομιλιών του διανοητή Λεβινάς.
ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
Βίκτορ Φρανκλ
Ο Φρανκλ πέρασε τρία χρόνια σε τέσσερα διαφορετικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Είναι συγκλονιστικό όμως το πώς γαντζώθηκε στη ζωή, και στην κατάφαση στη ζωή, και είναι συγκλονιστικά απλοί οι λόγοι για τους οποίους επιχείρησε λυσσασμένα και λογικά μαζί, να μείνει ζωντανός.
Το μέλλον του ήταν το παρελθόν του
Μπενής Νατάν
Η ετυμολογία του ονόματος Μωυσής (Μωύς) σημαίνει «Αυτός που σώθηκε από το νερό», παραπέμποντας στη διάσωση του Μωυσή όταν ήταν μωρό στα νερά του Νείλου. Παρομοίως ο ήρωας του βιβλίου σώθηκε όχι από το νερό αλλά από το Άουσβιτς. Όμως έχει σημασία από πού σώζεται κανείς;
Δημοσιεύουμε σήμερα μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο-ημερολόγιο της δεκάχρονης Εβραίας Ροζίνας, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κείμενα. H παρούσα δημοσίευση είναι αφιερωμένη σ΄αυτούς που έφυγαν αλλά δεν πέθαναν ποτέ. Σ΄αυτούς που ανέλαβαν να μην ξεχαστούν όσοι θανατώθηκαν και φρόντισαν γι΄αυτό μέσα απ΄την δική τους παρουσία στα ελληνικά γράμματα και την εκδοτική ανάδειξή τους.
{Με δύο τρόπους αντιλαμβάνεται κανείς την «Ιστορία». Με την περιγραφή των γεγονότων και με την περιγραφή της καθημερινής ζωής. Το βιβλίο αυτό, λοιπον, μεταφέρει όλο το κλίμα της εποχής των διωγμών των Εβραίων της Θεσσαλονίκης με εξαιρετικό τρόπο. Και με τη ματιά της μικρής τότε «Ρούλας Καρακώτσου» αλλά και με την ματιά, μετά από εβδομήντα επτά χρόνια, της Ροζίνας Ασσέρ-Πάρδο.}
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΑΓΑΖΙ ΙΣΡΑΗΛΙΤΩΝ
μερ.10
Μια μέρα φωνάξαν τον μπαμπά και άλλους 101 στην κηνότητα, όλοι περίμεναν με αγωνία.
Τέλος βγήκαν. Ο μπαμπάς στην αρχή δεν μπορούσε να μιλήση.
Τέλος μίλησε και μας είπε τ’ακόλουθα:
ο Αρχιραβίνος μας είπε ότι δεν θα υπάρχει πια
μαγαζί Ισραηλιτών, αυτή ήταν
η μεγαλύτερη καταστροφή για μας, στο μαγαζί
είχαμε τον μεγαλύτερο πλούτο τόσα χρόνια δουλειά.
Ο καυμμένος ο μπαμπάς ούτε από τον μπαμπά του
το είχε βρη, το έκανε μόνος του.
Κι ενώ το δράμα προχωράει προς την κορύφωσή του, καλούνται οι 101 ή 104 ή 102, σύμφωνα με δύο ιστοριογράφους. Τα ονόματα τα έδωσε ο δρ. Κόρετς στους Γερμανούς. Ο δρ Κόρετς επέστρεψε από τη Βιέννη τον Ιανουάριο του 1942. Στο τέλος του 1942 συγκεντρώνει όλες τις εξουσίες της κοινότητα και ηγείται των Εβραίων έως τις 10-04-43, δηλαδή καθόλη την περίοδο των εκτοπίσεων και του κατατρεγμού. Σύμφωνα με τον Μίχαελ Μόλχο (Ιn memoriam, σελ.122) o δρ. Κόρετς, παρόντος του Ες-Ες Μπρίνερ, ανήγγειλε στους 101 τα ακόλουθα:
«Τα Σώματα Ασφαλείας θέλουν να σας κρατήσουν φυλακισμένους γιατί έχετε χαρακτηριστεί ως όμηροι, εγώ όμως εγγυήθηκα προσωπικώς για σας όλους και υπεσχέθην πως, στην παραμικρή πρόσκληση, θα προσέλθετε. Θεωρείσθε υπεύθυνοι με τη ζωή σας για την πειθαρχία και την υποταγή όλων. Θα πληρώσετε με τη ζωή σας την παραμικρή απόπειρα ανυπακοής, την παραμικρή παράβαση όλων σας».
Δεν αναφέρω τα παραπάνω στο χρονικό μου, είτε γιατί φοβόμουν ότι σε περίπτωση που μας έπιαναν θα έβρισκαν το τετράδιό μου οι Γερμανοί, είτε γιατί μας έκρυψε ο πατέρας το πόσο πολύ κινδύνευε.
Από μεταγενέστερες διηγήσεις του, όμως γνωρίζω, ότι το γεγονός της καταγραφής του ως ομήρου και υπολόγου για τις πράξεις άλλων, υπήρξε καθοριστικό στην απόφασή του να δραπετεύσουμε από το γκέτο.
Για τη συνάντηση εκείνη με τον ραβίνο και τα Ες-Ες μάς είχε αναφέρει μόνο πως τους ανακοίνωσε ο αρχιραβίνος ότι πια δεν θα υπήρχαν εβραϊκά μαγαζιά.
Και βέβαια τα μαγαζιά των Εβραίων έκλεισαν και σφραγίστηκαν, και διορίστηκε για καθένα απ΄αυτά ένας συμπολίτης χριστιανός ως μεσεγγυούχος.
Αργότερα τα μαγαζιά αυτά λεηλατήθηκαν. Ολόκληρα βαγόνια γέμιζαν οι Γερμανοί και τα κλεμμένα κατευθύνονταν στη Γερμανία. Μεταπολεμικά αποδέχτηκαν την ευθύνη τους για την κλοπή και δέχτηκαν να αποζημιώσουν. Για να πληρώσουν, όμως, αποζημίωση για τα κλεμμένα, απαιτούσαν αντίγραφα φορτωτικών εγγράφων των αποστολών στη Γερμανία. Πράγμα αδύνατο βέβαια, αφού τις αποστολές τις είχαν εκτελέσει οι ίδιοι και όχι οι ιδιοκτήτες των εμπορευμάτων. Εξάλλου την εποχή των λεηλασιών δεν είχαν πια μείνει Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη.
ΕΞΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΙΣΡΑΗΛΙΤΕΣ
μερ.11
Μια μέρα έφτασε σ’αυτιά μας μια κακή είδησι
έφτασε στ’αυτιά μας ότι θα μας εξορίσουν. Από τότε άρχισαν προετιμασίες.
Το κακό ήταν που δεν άφιναν να περάση χρήματα.
Πέρασαν μερικές μέρες έτσι
ώσπου πολλοί άρχισαν να φεύγουν για την Αθήνα,
τους δε άλους, περικήκλωναν κάθε τόσο
από καμιά σινοικία, και τους συγκέντρωναν
όλους στο Βαρόνου-ιρς όπου απ’εκεί έφευγαν.
Αλίμονο σε μας, οι φήμες που συνέχεια διέψευδαν οι Γερμανοί και ο δρ Κόρετς, έγιναν ξάφνου είδηση.
΄Ολοι οι ΄Ελληνες Εβραίοι θα εκτοπίζονταν στην Πολωνία, και μάλιστα σε μια πόλη που την έλεγαν Κρακοβία. Εκεί υπήρχε ήδη μια Εβραϊκή Κοινότητα, εκεί θα πραγματοποιούνταν το κομμουνιστικό όνειρο. ΄Ολοι φτωχοί, όλοι ίσοι, όλοι στη δουλειά για την πραγματική δημοκρατίας. Ο χορός, ο λαός χωρίστηκε στους δύσπιστους και στους εύπιστους. ΟΙ Γερμανοί ίμως, δεν έκαναν διάκριση, και στις 15 Μαρτίου 1943 κατέληξε η τραγωδία στην πρώτη αποστολή.
Από του Βαρώνου Χρις έφυγαν 40 βαγόνια, όπου στοιβάχτηκαν 2.800 άνθρωποι που έτυχε να γεννηθούν Εβραίοι. Δεν μπορούσαν παρά να υπακούσουν, ζητούσαν έλεος οι Εβραίοι, αλλά οι Γερμανοί είχαν τα όπλα, σκόπευαν και πυροβολούσαν χωρίς καμιά επιφύλαξη.
Οι συνθήκες, που έγινε εκείνη η πρώτη αποαστολή, αλλά και η δεύτερη στις 17 Μαρτίου 1943, έσπειραν τον πανικό.
Κάθε αυγή πια μας ξάφνιαζε η προδοσία τους.
Ο λαός κατάλαβε πως τον κορόιδευαν. Στο δράμα της εξόντωσής του ήταν σκηνοθέτης ο Μέρτεν, με υποκριτές, ηθοποιούς, τον Μπρίνερ και τον Βισλιτσένι και ίσως ίσως τον Κόρετς. Θεατές που παρακολουθούσαν με ένα είδος συνενοχής τα δρώμενα, οι αλλόθρησκοι συμπολίτες μας. Εμείς τα παιδιά προστεθήκαμε στον βουβό χορό των ενηλίκων, αφού σε τίποτα δεν μας ξεχώριζαν οι δράκοντες. Ο χώρος και ο χρόνος ήταν ορισμένα, υπήρχαν δηλαδή όλα τα στοιχεία μιας αρχαίας τραγωδίας. Η ζωή μας ρυθμίστηκε από την αγωνιώδη αναμονή της σύλληψης και της αναχώρηςη. Για κάθε ενδεχόμενο οι γονείς μάς αγόρασαν ζεστά ρούχα και παπούτσια, και από ένα σακίδιο στον καθένα σε περίπτωση που η περιοχή μας θα βρισκόταν στο επόμενο μπλόκο.
Τελούσαν και βιαστικούς γάμους για να φύγουν οι αρραβωνιασμένοι μαζί, νέοι εξαφανίζονταν από το βράδυ έως το πρωί, κατέβαιναν οι αντάρτες από τα βουνά και τους έπαιρναν μαζί. Τα νέα κυκλοφορούσαν με αστραπιαία ταχύτητα, γιατί στο σπίτι της οδού Ευζώνων μέναμε πολλές οικογένειες μαζί.
ΚΡΥΒΟΜΑΣΤΕ
μερ. 12
Ο περισότερος κόσμος κύταζε να σωθή. Μια οικογένεια
απ’τις πολές ήμασταν κι εμείς.
Είχαμε πολές προτάσις μα δεν αποφασίζαμε εύκολα.
Τέλος μια λαμπρή μέρα του Μαρτίου ήρθε ο γιατρός
που είχε σώσει τον μπαμπά στα έργα.
Μόλις μπήκε στο σπίτι νομίζαμε πως έμπαινε
ένας άγγελος για να μας σώσει.
Το άλλο πρωϊ ένας άνθρωπος είρθε κι έφερε
ένα γραμματάκι για τον μπαμπά.
Το πήρα εγώ και τ’άνοιξα. Θεέ μου τι έγραφε;
΄Εγραφε τ’ακόλουθα να με στείλετε το μεσαίο παιδί.
Πέρασαν έτσι αρκετές μέρες χωρίς να πάω.
Μια Κυριακή πήγε η Ληλή.
Δεν πέρασε πολύν ώρα κι ήρθε. Εγώ κι η μαμά
ήμασταν περίεργες να μάθουμε τέλος μας είπε
ότι η κυρία Φαίδρα η κυρία του γιατρού μας
περιμένη κάπου.
Πρώτα έφυγα εγώ με την μικρή μου αδερφή
Ντενής, το βράδυ ήρθε η Ληλή και το επόμενο βράδυ
ο μπαμπάς κι η μαμά.
Κάτσαμε κλησμένη μήνες, περνώ τον καιρό μου
διαβάζοντας, γράφοντας ή παίζοντας
καμιά φορά με την αδερφούλα μου και με τον
γιο του γιατρού.
Ο καθένας κοίταζε να σωθεί, δεν έπαιρνε άλλη αναβολή μετά τους τόσους αιφνιδιασμούς των Γερμανών.
Ανάμεσα στις προτάσεις που είχαμε για δραπέτευση ήταν και των Νεγρεπόντη. Η οικογένεια της Μαρίας πρότεινε να με πάρουν εμένα σπίτι τους. Η κρυψώνα, όμως, ήταν επισφαλής, όλη η γειτονιά με γνώριζε. ΄Υστερα ήρθε ο γιατρός, ο Γιώργος Καρακώτσος. ΄Εμενε στη Διαγώνιο, Τσιμισκή 113. Στο διαμέρισμά του αποφασίστηκε να κρυφτούμε προσωρινά. Εκείνη την Κυριακή, πιθανόν η πρώτη Κυριακή του Απριλίου 1943, τη θυμάμαι λεπτό προς λεπτό. Στο ημερολόγιό μου δεν γράφω λεπτομέρειες. Αποφεύγω να δώσω περισσότερα στοιχεία για την περίπτωση που έβρισκαν το τετράδιό μου οι Γερμανοί. Η κυρία Φαίδρα μας περίμενε στο πίσω μέρος του χώρου της Εκθέσεως, όπως ήταν τότε διαμορφωμένος. Εκεί, στο τέρμα της λεωφόρου Στρατού, στο αριστερό πεζοδρόμιο, κατηφορίζοντας προς το κέντρο.
Είναι περίεργο πως μένουν καρφωμένες στο μυαλό σου κάποις μνήμες ως πυροτεχνήματα σε μια νύχτα… το παλτό μου με τα καφέ δερμάτινα γατάκια, τη μάνα να μου ξηλώνει το κίτρινο άστρο, την Ντενίζ με το ροζ πλεκτό παλτουδάκι, την πεντάχρονη παλάμη τη δική της μες τη δική μου την παγωμένη. Και βγήκαμε έξω, έξω αό το γκέτο, στον παραπέρα κόσμο που μας ήταν απαγορευμένος. Υποθέτω από μια δίοδο αφύλακτη, που μας είχαν υποδείξει. Προσπαθούσα να φαίνομαι ατάραχη, όμως φοβόμουν πολύ. Ο δρόμος ήταν μακρύς και δύσκολος για την αδερφούλα μου. Περπατήσαμε και περπατήσαμε, και τα πόδια μου πονέσανε κι έσερνα και τη μικρή, αλλά να, την είδα. Η κυρία Φαίδρα φορούσε το μπλε και άσπρο ταγιέρ που μου είχαν περιγράψει, όμως κι εκείνη με αναγνώρισε. «Εσένα θα σε λένε Ρούλα», μου είπε «και σένα Νίτσα» ορμήνεψε την μικρή.
Το ίδιο βράδυ ήρθε η Λιλή στην Τσιμισκή 113 και το επόμενο βράδυ οι γονείς μας μεταμφιεσμένοι.
Στο διάστημα των δύο πρώτων μηνών της φυλακής μας, ένα βράδυ ο Μίμης ή Τριαντάφυλλος, ο πατέρας δηλαδή, μαζί με την μαμά, την Ευγενία και όχι πια Εζενί, μεταμφιέστηκαν και πάλι, πήραν τις ψεύτικες ταυτότητές τους κι έφυγαν… Μπήκαν στο γκέτο ως χριστιανοί. Επέστρεψαν το επόμενο βράδυ. Είχαν πάει στη Λίνα και τον Μωρίς Ρεκανάτη. Στο υπόγειο της μονοκατοικίας τους οι γονείς μου είχαν θάψει χρυσό. Μας χρειαζόταν για να ζήσουμε. Το τόλμημά τους ευτυχώς ευοδώθηκε και γύρισαν σώοι. ΄Υστερα από λίγο καιρό, η Λίνα με τα δύο της παιδιά, το Λάκη και τον Μίμη, έφυγαν για την Αθήνα ως Ισπανοί (υπηκοότητα της Λίνας πριν παντρευτεί), αλλά τον Μωρίς τον έπιασαν και χάθηκε στο ΄Αουσβιτες.
΄Οταν γράφω αυτήν τη σελίδα, αριθμός 14 του ημερολογίου,υπολογίζω τώρα ότι έπρεπε να ήταν Ιούνιος του 1943. Περιγράφοντας την ενασχόλησή μου, λέω ότι διαβάζω, γράφω προφανός το ημερολόγιό μου και παίζω. Το παιχνίδι φαίνεται πάντα να ‘ναι μια από τις έννοιες μου και το ξαναβρήκα. Ανεβαίναμε στην ταράτασ της Τσιμισκή 113 και παίζαμε «βαπόρι». Σκαρφαλωμένοι σ’ένα πεζούλι, το φα νταζόμαστε καράβι και σαλπάραμε για μέρη μακρινά, θάλασσες και πελάγη, χώρες ελεύθερες χωρίς κατακτητές. Απασχολούσα έτσι τα δυο μικρά, τη Νίτσα και τον Φίλωνα, τον γιο των Καρακώτσου, αλλά κι εγώ πετούσα τυλιγμένη σε παιχνιδιάρικα πλοκάμια ονείρου.
![Main entrance to the Auschwitz-Birkenau killing center. [LCID: 90326]](https://encyclopedia.ushmm.org/images/large/0bbfdaca-ef0e-4bf3-afdc-250a30f35f8c.jpg.pagespeed.ce.sWIk0-XB42.jpg)
ΕΡΩΣΙΤΕΧΝΗΣ 
