Μια ταινία μας βοηθά να καταλάβουμε γιατί σιωπούμε. Γιατί δεν πρέπει να σιωπούμε ποτέ.
Σφραγισμένα χείλη/The Reader
[Ένας μεσήλικας δικηγόρος αναλογίζεται τη σύντομη σχέση που είχε ως δικηγόρος με μια μεγαλύτερη γυναίκα, η οποία οκτώ χρόνια μετά δικάστηκε για εγκλήματα πολέμου των Ναζί.]
«Δεν έχουν σημασία τα συναισθήματα. Σημασία έχει το τι κάνουμε.»
«Δεν έχει σημασία πώς νιώθω. Δεν έχει σημασία τι σκέφτομαι. Οι νεκροί είναι πάντα νεκροί».
«Με ρωτάνε συνέχεια τι έμαθα στα στρατόπεδα. Αλλά τα στρατόπεδα δεν ήταν ψυχοθεραπεία. Τι νομίζετε ότι ήταν; Πανεπιστήμια; Δεν πήγαμε στα στρατόπεδα για να μάθουμε. Πηγαίνετε στο θέατρο, αν ψάχνετε για κάθαρση. Μην ψαχνετε στα στρατόπεδα.»
Κάθε χρόνο ξεκινώντας το ελάχιστο αυτό αφιέρωμα, σκέφτομαι να κάνω επιλεκτικές δημοσιεύσεις, κάτι πιο συνοπτικό και πιο μεστό.
Κάθε χρόνο, ο Σελιδοδείκτης συμμετέχει στη μνήμη με κορύφωση τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος στις 27/1, και του είναι ιδιαίτερα δύσκολο, τελικά ακατόρθωτο να μην ασχοληθεί με πολλές πτυχές του θέματος. Και φέτος θα ισχύσουν τα ίδια, μετ΄επιτάσσεως, όπως οι καιροί ορίζουν.
Συλλέγουμε άρθρα, αποσπάσματα λογοτεχνικών έργων, προτάσεις βιβλίων και κινηματογραφικών ταινιών και καταγράφουμε όσο μας μέλλεται, ταπεινά και με σεβασμό, την αποτύπωση του Ολοκαυτώματος στις Τέχνες και στην κοινωνία.
Δημοσιεύουμε σήμερα την προφορική μαρτυρία του Ιακώβ Αττία από την καταγραφή που έκαναν οι ΄
Ερρικα Κούνιο-Αμαρίλιο και Αλμπέρτος Ναρ και περιέχονται σε ένα βιβλίο, μαρτυρίες επιζώντων του Ολοκαυτώματος.
΄Αουσβιτς-Μπίρκεναου, Η κεντρική είσοδος του στρατοπέδου εξόντωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Πολωνία, απροσδιόριστη ημερομηνία. Πηγή: US Holocaust Memorial Museum
Μαρτυρία του Ιακώβ Αττίας
Το 1943 ήμουν τριάντα τριών χρόνων. Κατοικούσα στην οδό Ταντάλου και ήμουν παντρεμένος. Είχα κι ένα κορίτσι. Είχα και φρουτάδικο στην οδό Πτολεμαίων. Εμένα με πιάσαν πολύ νωρίς. Με πήραν πρώτα και με πήγαν στα έργα, στη Γιδά. Εκεί έκατασα καμιά εικοσαριά μέρες, είδα που δεν είχε ούτε Γερμανό, ούτε τίπτε, αναγκάστηκα να φύγω. Γύρισα στη Σαλονίκη, στην οικογένειά μου. Το μαγαζί μου το βρήκα. Η γυναίκα μου είπε ότι αυτή η δουλειά δεν είναι καλή. Πρέπει να φύγουμε από δω πέρα, να πάμε στο βουνό. Πήγα εγώ απάνω στην Καρατζόβα. Μου είπαν: «Κύριε Τζάκο, να σας πάρουμε για κάνα-δυο μέρες, μη μας σκοτώσουν κι εμάς. Θα σας βγάλουμε στο βουνό». Αλλά δεν προλάβαμε σε δυο μέρες. Μας κάναν μπλόκο και μας πήρανε.
΄Οταν έγιναν τα γκέτο, αλλάξατε σπίτι;
Πρώτα, καθόμουνα οδός Παιωνίας. Εκεί μας απαγορέψανε να μένουμε και πήγα στην Ταντάλου. Νοίκιασα εκεί ένα σπίτι.
Εκτός από τη γυναίκα και το παιδί σας, είχατε άλλους συγγενείς;
Τη μάνα μου, τα αδέλφια του πατέρα μου…. Από την οικογένεια μου γύρισα μόνο εγώ. Είχα μαζί μου και τα πεθερικά μου. ΄Εχασα περίπου οκτώ άτομα. Μας πήγανε πρώτα στου Βαρώνου Χιρς. Εκεί μείναμε μια μέρα μόνο. Είχε τράνσπορτ και μας βάλανε μέσα στα τρένα. ΄Ηταν ένα βαγόνι απ΄αυτά που βάζουν ζώα μέσα. Ογδόντα, ενενήντα άτομα ήμασταν. Μέσα, με συγχωρείς, κατουράγαμε, μέσα χέζαμε, μέσα όλα.
Υπήρχε τουαλέτα;
΄Οχι, σε βαρέλια.
Από τροφή, νερό;
Τίποτα. Αυτά που είχαμε μαζί μας.
΄Εκαναν στάσεις;
Κάναμε, αλλά ούτε μας άνοιγαν. Οκτώ μέρες συνέχεια μέσα. Φτάσαμε στο ΄Αουσβιτς. Ανοίξαμε τα βαγόνια, μας πήρανε, μας χωρίσανε. Εγώ είχα το μωρό στην αγκαλιά και με λένε να το δώσω στη γυναίκα μου. Το ΄δωσα στη γυναίκα μου, ήταν η κουνιάδα μου κοντά. Χώρισαν τους γέρους… τους νέους. Εμάς μας πήραν για δουλειά. Τη γυναίκα και το παιδί μου μαζί τους βάλανε σε αυτοκίνητο…. και τη μάνα μου. Τους πήγανε στο Μπίρκεναου.
Αυτή η επιλογή έγινε με το καλό ή με το άγριο;
Με το άγριο. Μας τραβάγανε.
Και ποιος σας χώριζε από δω και από εκεί;
Ο Γερμανός. Αυτοί φύγανε, και μετά που πήγαμε εκεί πέρα, ρωτάγαμε τους Πολωνούς που ήταν πολιτικοί αιχμάλωτοι, τι είναι αυτό που καίει. Πέντε=δέκα μέρες μας λέγανε ότι είναι κουραμάνες που φτιάχνουν, και μετά μας είπαν ότι είναι οι οικογένειές μας. Εκεί χάθηκαν.
Πώς νιώσατε όταν το μάθατε αυτό;
Πάθαμε τράκο….. Αρρωστήσαμε….
Με σας τι έγινε;
Εμάς μας πήγανε με τα πόδια, στο Μπίρκεναου. Εκεί μας πήραν, μας βάλανε καραντίνα 20-30 μέρες. Εκεί μέςας μας είχαν, δεν βγαίναμε. Εκεί μέσα πηγαίναμε στα ουρητήρια…. Όλα εκεί πέρα. Μας πήραν τα ρούχα και μας έδωσαν ρούχα ριγέ. Το έχω ενθύμιο σε φωτογραφία. Και μας βάλανε αριθμούς στο μπράτοσ. Ο δικός μου αριθμός είναι «109.923». Μας κούρεψαν κιόλας, όλο το σώμα. Παπούτσια μας έδωσαν απ΄αυτες τις γαλότες. ΄Οταν τελείωσε η καραντίνα, μας πήγαν στη δουλειά να ρίξουμε πέτρες, να γκρεμίσουμε ντουβάρια, να σκάβουμε.
Το φαγητό σας τι ήταν;
Μια σούπα το πρωί μας δίνανε, ένα τσάι το πρωί χωρίς ζάχαρη. Το μεσημέρι μας έπαιρναν από το στρατόπεδο, εκεί που δουλεύαμε και μας δίνανε αυτή τη σούπα χωρίς τίποτα μέσα. Σκαλίζαμε να βρούμε ένα φασόλι ή ένα ρεβύθι. Το βράδυ μας δίναν 20-30 δράμια ψωμία και λίγη μαργαρίνη ή δυο -τρεις πατάτες βραστές. Πηγαίναμε στη δουλειά μας στις επτά το πρωίκαι γυρίζαμε στις δώδεκα το μεσημέρι. ΄Υστερα ξαναπηγαίναμε πάλι, μέχρι τις έξι η ώρα το απόγευμα.
Πού κοιμόσασταν;
Σε παράγκες. Τα κρεβάτια ήταν ξύλινα. Ούτε μαξιλάρια, ούτε σεντόνι, ούτε στρώματα. Μόνο χόρτα. ΄Ηταν όπως στο στρατό. ΄Ηταν τρία κρεβάτια. Εκεί που πιάσαμε θέση, πηγαίναμε συνέχεια ο καθένας.
Ήταν τριώροφες κουκέτες λοιπόν. ΄Εχω ακούσει ότι κοιμόσασταν πολλά άτομα σε ένα κρεβάτι. Και πώς καταλαβαίνατε τις διαταγές τους; Ξέρατε γερμανικά;
΄Οχι. Ούτε είχα όρεξη να μάθω, γιατί ώρα με την ώρα περιμέναμε να μας καθαρίσουν. Μόνο το «ράους» έμαθα. Ο ένας κοντά στον άλλο, μας βάλανε στη γραμμή και πηγαίναμε. ΄Ενα δύο, άιν-τσβάι… Μετά από εκεί μας πήγανε στη Βαρσοβία. Εκεί δουλεύαμε στα τσιμέντα, στο εργοστάσιο, στο δρόμο επάνω ήτανε. Η εταιρεία πώς λέγεται δεν ξέρω. Μας παίρνανε το πρωί, πηγαίναμε, μας βάζανε το μεσημέρι, ξαναπηγαίναμε…. Μια εβδομάδα δουλεύαμε μέρα, μια εβδομάδα δουλεύαμε νύχτα. Μας φορτώνανε τα τσιμέντα κι αν αργούσαμε είχε το καμτσίκι. Στη Βαρσοβία μείναμε έξι μήνες. Μετά μας πήραν τρανσπορτ και πήγαμε στο Τενταπί, ένα μέρος έξω από τη Βαρσοβία. Εκεί μας κάνανε παράγκες και κανάμε στρατόπεδο. Κάναμε αυτές τις δουλειές. Σκάψιμο, κουβάλημα νύχτα μέρα… ΄Οταν ήταν η οποισθοχώρηση, μας πήραν από εκεί πέρα, μες στα βαγόνια και μας πήγανε να μας καθαρίσουνε, αλλά δεν προλάβανε. ΄Ηλθαν οι Αμερικάνοι και μας γλιτώσανε.
Πότε έγινε αυτό;
΄Εξι μήνες έκατσα μόνο στο Μπιρκενάου. Κι έξι μήνες έκατσα στη Βαρσοβία.
Θυμάστε πότε φύγατε από εκείνο το στρατόπεδο;
Μια φορά, καλοκαίρι ήτανε….
Εσείς πιστεύατε ότι θα απελευθερωθείτε;
΄Οχι. Από πού να το πιστέψω;Πίστευα ότι θα μας πάνε να μας καθαρίσουν. Αφού μας πήραν από εκεί, μας κλείσανε μες στα βαγόνια πάλι και μας πήγαν πέρα. Αν δεν έρχονταν οι Αμερικάνοι, κάπου θα μας ρίχνανε.
΄Αλλες επιλογές δεν έκαναν;
Πώς, κάνανε, εγώ πέρασα. Πότε-πότε θέλαν να καθαρίσουν μερικούς κι έλεγαν: «Εσύ έλα, εσύ έλα….». Μας έβαζαν στη σειρά. Εγώ γλίτωσα.
Επομένως, όπως τα λέτε, περάσατε επιλογές;
Στο μήνα επάνω, έτσι που κοιμόμασταν, μας λέγαν ¨ράους», μας βάζανε σε μια ζυγαριά και μας ζυγίζανε. Αν ήταν λίγα τα κιλά και δεν μπορούσαμε να εργαστούμε σου παίρνανε τον αριθμό και την άλλη μέρα σε πηγαίνανε για κάψιμο.
Πώς έγινε η απελευθέρωσή σας;
Μας λευτέρωσαν οι Αμερικάνοι. ΄Ηταν σαν μετά το Πάσχα, Απρίλιος, Μάιος. Ε, λοιπόν, μας πήραν οι Αμερικάνοι, μας πήγανε…. καθίσαμε σ΄ένα στρατόπεδο, μας ταϊζανε λίγο-λίγο, γιατί από τις στερήσεις φοβόμασταν μην πάθουμε τίποτες…. Φοβόμασταν να φάμε. Μετά μας πήραν να μας πάνε… Μας βάλανε σε βαγόνι και βγήκαμε στο Μπάρι, στην Ιταλία. Εκεί είχε έναν αξιωματικό ΄Ελληνα και ρώτησε πόσα άτομα ήμασταν. ΄Επαιρνε φαϊ, συσσίτιο, για να μας ταϊσει. Εμείς πότε πηγαίναμε, πότε δεν πηγαίναμε στο μαειρείο, τρώγαμε και δεν πληρώναμε…. ΄Ωσπου βαρεθήκανε και μας διώξανε από κει. Μας βάλανε στα καράβια, μας κατεβάσανε στην Πάτρα. Από εκεί μας πήρανε με αυτοκίνητα, μας φέρανε στην Αθήνα. ΄Οταν ήλθα στην Αθήνα εγώ, με ρώτησαν πού θέλω να πάω… Θέλω στο Ισραήλ; Θέλω στην Αμερική; Εγώ είπα θέλω στη Θεσσαλονίκη. Και αυτό ήταν.
Δημιουργήσατε οικογένεια μετά;
Ναι. Αλλά παιδιά δεν κάναμε. Είκοσι χρόνια ήμουν παντρεμένος. Η γυναίκα μου πέθανε.
Το μαγαζί σας το ξαναβρήκατε;
Το βρήκα, αλλά δεν ήταν δικό μου….
΄Ηταν κάποιου άλλου;
Ναι. Και μετά έγινε… αναγκάστηκα… με ξέρανε όλοι οι παραγωγοί και κάναμε ένα συνεταιρισμό με τον Αλμπέρτο Νισήμ, που έφυγε στην Αμερική. Αυτός είχε μαγειρείο, όταν μας πήραν εμάς. Μετά το κάναμε φρουτάδικο. Το γυρίσαμε σε μανάβικο. Δουλέψαμε μαζί, μετά χωρίσαμε, πήρα δικό μου μαγαζί.
Θυμάστε τίποτα άλλο;
Το ξύλο που τρώγαμε κάθε μέρα. Στο μπλοκ 10, τις γυναίκες που κάνανε περιάματα. Τις βγάζανε τα αυτά και το ένα μετά το άλλο, για να μην κάνουνε παιδιά. Και τους άντρες τους αφηράγανε, με συγχωρείτε, τα αρχίδια.
Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 1989
Για το βιβλίο που Προσωπικές μαρτυρίες Εβραίων της Θεσσαλονίκης για το Ολοκαύτωμα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ευρασία, σε επιμέλεια Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου διαβάστε λεπτομέρειες στο σχετικό άρθρο μου.
Δημοσιεύουμε σήμερα μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο-ημερολόγιο της δεκάχρονης Εβραίας Ροζίνας, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κείμενα. H παρούσα δημοσίευση είναι αφιερωμένη σ΄αυτούς που έφυγαν αλλά δεν πέθαναν ποτέ. Σ΄αυτούς που ανέλαβαν να μην ξεχαστούν όσοι θανατώθηκαν και φρόντισαν γι΄αυτό μέσα απ΄την δική τους παρουσία στα ελληνικά γράμματα και την εκδοτική ανάδειξή τους.
{Με δύο τρόπους αντιλαμβάνεται κανείς την «Ιστορία». Με την περιγραφή των γεγονότων και με την περιγραφή της καθημερινής ζωής. Το βιβλίο αυτό, λοιπον, μεταφέρει όλο το κλίμα της εποχής των διωγμών των Εβραίων της Θεσσαλονίκης με εξαιρετικό τρόπο. Και με τη ματιά της μικρής τότε «Ρούλας Καρακώτσου» αλλά και με την ματιά, μετά από εβδομήντα επτά χρόνια, της Ροζίνας Ασσέρ-Πάρδο.}
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΑΓΑΖΙ ΙΣΡΑΗΛΙΤΩΝ
μερ.10
Μια μέρα φωνάξαν τον μπαμπά και άλλους 101 στην κηνότητα, όλοι περίμεναν με αγωνία.
Τέλος βγήκαν. Ο μπαμπάς στην αρχή δεν μπορούσε να μιλήση.
Τέλος μίλησε και μας είπε τ’ακόλουθα:
ο Αρχιραβίνος μας είπε ότι δεν θα υπάρχει πια
μαγαζί Ισραηλιτών, αυτή ήταν
η μεγαλύτερη καταστροφή για μας, στο μαγαζί
είχαμε τον μεγαλύτερο πλούτο τόσα χρόνια δουλειά.
Ο καυμμένος ο μπαμπάς ούτε από τον μπαμπά του
το είχε βρη, το έκανε μόνος του.
Κι ενώ το δράμα προχωράει προς την κορύφωσή του, καλούνται οι 101 ή 104 ή 102, σύμφωνα με δύο ιστοριογράφους. Τα ονόματα τα έδωσε ο δρ. Κόρετς στους Γερμανούς. Ο δρ Κόρετς επέστρεψε από τη Βιέννη τον Ιανουάριο του 1942. Στο τέλος του 1942 συγκεντρώνει όλες τις εξουσίες της κοινότητα και ηγείται των Εβραίων έως τις 10-04-43, δηλαδή καθόλη την περίοδο των εκτοπίσεων και του κατατρεγμού. Σύμφωνα με τον Μίχαελ Μόλχο (Ιn memoriam, σελ.122) o δρ. Κόρετς, παρόντος του Ες-Ες Μπρίνερ, ανήγγειλε στους 101 τα ακόλουθα:
«Τα Σώματα Ασφαλείας θέλουν να σας κρατήσουν φυλακισμένους γιατί έχετε χαρακτηριστεί ως όμηροι, εγώ όμως εγγυήθηκα προσωπικώς για σας όλους και υπεσχέθην πως, στην παραμικρή πρόσκληση, θα προσέλθετε. Θεωρείσθε υπεύθυνοι με τη ζωή σας για την πειθαρχία και την υποταγή όλων. Θα πληρώσετε με τη ζωή σας την παραμικρή απόπειρα ανυπακοής, την παραμικρή παράβαση όλων σας».
Δεν αναφέρω τα παραπάνω στο χρονικό μου, είτε γιατί φοβόμουν ότι σε περίπτωση που μας έπιαναν θα έβρισκαν το τετράδιό μου οι Γερμανοί, είτε γιατί μας έκρυψε ο πατέρας το πόσο πολύ κινδύνευε.
Από μεταγενέστερες διηγήσεις του, όμως γνωρίζω, ότι το γεγονός της καταγραφής του ως ομήρου και υπολόγου για τις πράξεις άλλων, υπήρξε καθοριστικό στην απόφασή του να δραπετεύσουμε από το γκέτο.
Για τη συνάντηση εκείνη με τον ραβίνο και τα Ες-Ες μάς είχε αναφέρει μόνο πως τους ανακοίνωσε ο αρχιραβίνος ότι πια δεν θα υπήρχαν εβραϊκά μαγαζιά.
Και βέβαια τα μαγαζιά των Εβραίων έκλεισαν και σφραγίστηκαν, και διορίστηκε για καθένα απ΄αυτά ένας συμπολίτης χριστιανός ως μεσεγγυούχος.
Αργότερα τα μαγαζιά αυτά λεηλατήθηκαν. Ολόκληρα βαγόνια γέμιζαν οι Γερμανοί και τα κλεμμένα κατευθύνονταν στη Γερμανία. Μεταπολεμικά αποδέχτηκαν την ευθύνη τους για την κλοπή και δέχτηκαν να αποζημιώσουν. Για να πληρώσουν, όμως, αποζημίωση για τα κλεμμένα, απαιτούσαν αντίγραφα φορτωτικών εγγράφων των αποστολών στη Γερμανία. Πράγμα αδύνατο βέβαια, αφού τις αποστολές τις είχαν εκτελέσει οι ίδιοι και όχι οι ιδιοκτήτες των εμπορευμάτων. Εξάλλου την εποχή των λεηλασιών δεν είχαν πια μείνει Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη.
ΕΞΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΙΣΡΑΗΛΙΤΕΣ
μερ.11
Μια μέρα έφτασε σ’αυτιά μας μια κακή είδησι
έφτασε στ’αυτιά μας ότι θα μας εξορίσουν. Από τότε άρχισαν προετιμασίες.
Το κακό ήταν που δεν άφιναν να περάση χρήματα.
Πέρασαν μερικές μέρες έτσι
ώσπου πολλοί άρχισαν να φεύγουν για την Αθήνα,
τους δε άλους, περικήκλωναν κάθε τόσο
από καμιά σινοικία, και τους συγκέντρωναν
όλους στο Βαρόνου-ιρς όπου απ’εκεί έφευγαν.
Αλίμονο σε μας, οι φήμες που συνέχεια διέψευδαν οι Γερμανοί και ο δρ Κόρετς, έγιναν ξάφνου είδηση.
΄Ολοι οι ΄Ελληνες Εβραίοι θα εκτοπίζονταν στην Πολωνία, και μάλιστα σε μια πόλη που την έλεγαν Κρακοβία. Εκεί υπήρχε ήδη μια Εβραϊκή Κοινότητα, εκεί θα πραγματοποιούνταν το κομμουνιστικό όνειρο. ΄Ολοι φτωχοί, όλοι ίσοι, όλοι στη δουλειά για την πραγματική δημοκρατίας. Ο χορός, ο λαός χωρίστηκε στους δύσπιστους και στους εύπιστους. ΟΙ Γερμανοί ίμως, δεν έκαναν διάκριση, και στις 15 Μαρτίου 1943 κατέληξε η τραγωδία στην πρώτη αποστολή.
Από του Βαρώνου Χρις έφυγαν 40 βαγόνια, όπου στοιβάχτηκαν 2.800 άνθρωποι που έτυχε να γεννηθούν Εβραίοι. Δεν μπορούσαν παρά να υπακούσουν, ζητούσαν έλεος οι Εβραίοι, αλλά οι Γερμανοί είχαν τα όπλα, σκόπευαν και πυροβολούσαν χωρίς καμιά επιφύλαξη.
Οι συνθήκες, που έγινε εκείνη η πρώτη αποαστολή, αλλά και η δεύτερη στις 17 Μαρτίου 1943, έσπειραν τον πανικό.
Κάθε αυγή πια μας ξάφνιαζε η προδοσία τους.
Ο λαός κατάλαβε πως τον κορόιδευαν. Στο δράμα της εξόντωσής του ήταν σκηνοθέτης ο Μέρτεν, με υποκριτές, ηθοποιούς, τον Μπρίνερ και τον Βισλιτσένι και ίσως ίσως τον Κόρετς. Θεατές που παρακολουθούσαν με ένα είδος συνενοχής τα δρώμενα, οι αλλόθρησκοι συμπολίτες μας. Εμείς τα παιδιά προστεθήκαμε στον βουβό χορό των ενηλίκων, αφού σε τίποτα δεν μας ξεχώριζαν οι δράκοντες. Ο χώρος και ο χρόνος ήταν ορισμένα, υπήρχαν δηλαδή όλα τα στοιχεία μιας αρχαίας τραγωδίας. Η ζωή μας ρυθμίστηκε από την αγωνιώδη αναμονή της σύλληψης και της αναχώρηςη. Για κάθε ενδεχόμενο οι γονείς μάς αγόρασαν ζεστά ρούχα και παπούτσια, και από ένα σακίδιο στον καθένα σε περίπτωση που η περιοχή μας θα βρισκόταν στο επόμενο μπλόκο.
Τελούσαν και βιαστικούς γάμους για να φύγουν οι αρραβωνιασμένοι μαζί, νέοι εξαφανίζονταν από το βράδυ έως το πρωί, κατέβαιναν οι αντάρτες από τα βουνά και τους έπαιρναν μαζί. Τα νέα κυκλοφορούσαν με αστραπιαία ταχύτητα, γιατί στο σπίτι της οδού Ευζώνων μέναμε πολλές οικογένειες μαζί.
ΚΡΥΒΟΜΑΣΤΕ
μερ. 12
Ο περισότερος κόσμος κύταζε να σωθή. Μια οικογένεια
απ’τις πολές ήμασταν κι εμείς.
Είχαμε πολές προτάσις μα δεν αποφασίζαμε εύκολα.
Τέλος μια λαμπρή μέρα του Μαρτίου ήρθε ο γιατρός
που είχε σώσει τον μπαμπά στα έργα.
Μόλις μπήκε στο σπίτι νομίζαμε πως έμπαινε
ένας άγγελος για να μας σώσει.
Το άλλο πρωϊ ένας άνθρωπος είρθε κι έφερε
ένα γραμματάκι για τον μπαμπά.
Το πήρα εγώ και τ’άνοιξα. Θεέ μου τι έγραφε;
΄Εγραφε τ’ακόλουθα να με στείλετε το μεσαίο παιδί.
Πέρασαν έτσι αρκετές μέρες χωρίς να πάω.
Μια Κυριακή πήγε η Ληλή.
Δεν πέρασε πολύν ώρα κι ήρθε. Εγώ κι η μαμά
ήμασταν περίεργες να μάθουμε τέλος μας είπε
ότι η κυρία Φαίδρα η κυρία του γιατρού μας
περιμένη κάπου.
Πρώτα έφυγα εγώ με την μικρή μου αδερφή
Ντενής, το βράδυ ήρθε η Ληλή και το επόμενο βράδυ
ο μπαμπάς κι η μαμά.
Κάτσαμε κλησμένη μήνες, περνώ τον καιρό μου
διαβάζοντας, γράφοντας ή παίζοντας
καμιά φορά με την αδερφούλα μου και με τον
γιο του γιατρού.
Ο καθένας κοίταζε να σωθεί, δεν έπαιρνε άλλη αναβολή μετά τους τόσους αιφνιδιασμούς των Γερμανών.
Ανάμεσα στις προτάσεις που είχαμε για δραπέτευση ήταν και των Νεγρεπόντη. Η οικογένεια της Μαρίας πρότεινε να με πάρουν εμένα σπίτι τους. Η κρυψώνα, όμως, ήταν επισφαλής, όλη η γειτονιά με γνώριζε. ΄Υστερα ήρθε ο γιατρός, ο Γιώργος Καρακώτσος. ΄Εμενε στη Διαγώνιο, Τσιμισκή 113. Στο διαμέρισμά του αποφασίστηκε να κρυφτούμε προσωρινά. Εκείνη την Κυριακή, πιθανόν η πρώτη Κυριακή του Απριλίου 1943, τη θυμάμαι λεπτό προς λεπτό. Στο ημερολόγιό μου δεν γράφω λεπτομέρειες. Αποφεύγω να δώσω περισσότερα στοιχεία για την περίπτωση που έβρισκαν το τετράδιό μου οι Γερμανοί. Η κυρία Φαίδρα μας περίμενε στο πίσω μέρος του χώρου της Εκθέσεως, όπως ήταν τότε διαμορφωμένος. Εκεί, στο τέρμα της λεωφόρου Στρατού, στο αριστερό πεζοδρόμιο, κατηφορίζοντας προς το κέντρο.
Είναι περίεργο πως μένουν καρφωμένες στο μυαλό σου κάποις μνήμες ως πυροτεχνήματα σε μια νύχτα… το παλτό μου με τα καφέ δερμάτινα γατάκια, τη μάνα να μου ξηλώνει το κίτρινο άστρο, την Ντενίζ με το ροζ πλεκτό παλτουδάκι, την πεντάχρονη παλάμη τη δική της μες τη δική μου την παγωμένη. Και βγήκαμε έξω, έξω αό το γκέτο, στον παραπέρα κόσμο που μας ήταν απαγορευμένος. Υποθέτω από μια δίοδο αφύλακτη, που μας είχαν υποδείξει. Προσπαθούσα να φαίνομαι ατάραχη, όμως φοβόμουν πολύ. Ο δρόμος ήταν μακρύς και δύσκολος για την αδερφούλα μου. Περπατήσαμε και περπατήσαμε, και τα πόδια μου πονέσανε κι έσερνα και τη μικρή, αλλά να, την είδα. Η κυρία Φαίδρα φορούσε το μπλε και άσπρο ταγιέρ που μου είχαν περιγράψει, όμως κι εκείνη με αναγνώρισε. «Εσένα θα σε λένε Ρούλα», μου είπε «και σένα Νίτσα» ορμήνεψε την μικρή.
Το ίδιο βράδυ ήρθε η Λιλή στην Τσιμισκή 113 και το επόμενο βράδυ οι γονείς μας μεταμφιεσμένοι.
Στο διάστημα των δύο πρώτων μηνών της φυλακής μας, ένα βράδυ ο Μίμης ή Τριαντάφυλλος, ο πατέρας δηλαδή, μαζί με την μαμά, την Ευγενία και όχι πια Εζενί, μεταμφιέστηκαν και πάλι, πήραν τις ψεύτικες ταυτότητές τους κι έφυγαν… Μπήκαν στο γκέτο ως χριστιανοί. Επέστρεψαν το επόμενο βράδυ. Είχαν πάει στη Λίνα και τον Μωρίς Ρεκανάτη. Στο υπόγειο της μονοκατοικίας τους οι γονείς μου είχαν θάψει χρυσό. Μας χρειαζόταν για να ζήσουμε. Το τόλμημά τους ευτυχώς ευοδώθηκε και γύρισαν σώοι. ΄Υστερα από λίγο καιρό, η Λίνα με τα δύο της παιδιά, το Λάκη και τον Μίμη, έφυγαν για την Αθήνα ως Ισπανοί (υπηκοότητα της Λίνας πριν παντρευτεί), αλλά τον Μωρίς τον έπιασαν και χάθηκε στο ΄Αουσβιτες.
΄Οταν γράφω αυτήν τη σελίδα, αριθμός 14 του ημερολογίου,υπολογίζω τώρα ότι έπρεπε να ήταν Ιούνιος του 1943. Περιγράφοντας την ενασχόλησή μου, λέω ότι διαβάζω, γράφω προφανός το ημερολόγιό μου και παίζω. Το παιχνίδι φαίνεται πάντα να ‘ναι μια από τις έννοιες μου και το ξαναβρήκα. Ανεβαίναμε στην ταράτασ της Τσιμισκή 113 και παίζαμε «βαπόρι». Σκαρφαλωμένοι σ’ένα πεζούλι, το φα νταζόμαστε καράβι και σαλπάραμε για μέρη μακρινά, θάλασσες και πελάγη, χώρες ελεύθερες χωρίς κατακτητές. Απασχολούσα έτσι τα δυο μικρά, τη Νίτσα και τον Φίλωνα, τον γιο των Καρακώτσου, αλλά κι εγώ πετούσα τυλιγμένη σε παιχνιδιάρικα πλοκάμια ονείρου.
Κάθε χρόνο ξεκινώντας το ελάχιστο αυτό αφιέρωμα, σκέφτομαι να κάνω επιλεκτικές δημοσιεύσεις, κάτι πιο συνοπτικό και πιο μεστό.
Κάθε χρόνο, ο Σελιδοδείκτης συμμετέχει στη μνήμη με κορύφωση τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος στις 27/1, και του είναι ιδιαίτερα δύσκολο, τελικά ακατόρθωτο να μην ασχοληθεί με πολλές πτυχές του θέματος. Και φέτος θα ισχύσουν τα ίδια, μετ΄επιτάσσεως, όπως οι καιροί ορίζουν.
Συλλέγουμε άρθρα, αποσπάσματα λογοτεχνικών έργων, προτάσεις βιβλίων και κινηματογραφικών ταινιών και καταγράφουμε όσο μας μέλλεται, ταπεινά και με σεβασμό, την αποτύπωση του Ολοκαυτώματος στις Τέχνες και στην κοινωνία.
Ενάντια στη Λήθη.
#weremember 2022
ΔΙΕΘΝΗΣ ΗΜΕΡΑ ΜΝΗΜΗΣ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ
Η 27η Ιανουαρίου έχει οριστεί από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ως Διεθνής Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος (IHRD). Από το 2005, ο ΟΗΕ και τα κράτη μέλη του πραγματοποιούν εορταστικές τελετές για να τιμήσουν την επέτειο της απελευθέρωσης του Άουσβιτς-Μπίρκεναου και να τιμήσουν τα έξι εκατομμύρια Εβραία θύματα του Ολοκαυτώματος και εκατομμύρια άλλα θύματα του ναζισμού.
ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
1
Ο σκοπός της Παγκόσμιας Ημέρας Μνήμης του Ολοκαυτώματος είναι διπλός: να χρησιμεύσει ως ημερομηνία επίσημης μνήμης των θυμάτων του ναζιστικού καθεστώτος και να προωθήσει την εκπαίδευση του Ολοκαυτώματος σε όλο τον κόσμο.
2
Από το 2010, τα Ηνωμένα Έθνη έχουν ορίσει συγκεκριμένα θέματα για τους ετήσιους εορτασμούς που επικεντρώνονται σε θέματα όπως οι συλλογικές εμπειρίες και τα παγκόσμια ανθρώπινα δικαιώματα.
3
Εκτός από τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος, πολλές χώρες πραγματοποιούν εθνικές τελετές μνήμης σε άλλες ημερομηνίες που συνδέονται με το Ολοκαύτωμα.
Ιστορικό
Τα κεριά σηματοδοτούν τις σιδηροδρομικές γραμμές που οδηγούν στο στρατόπεδο του Άουσβιτς Την 1η Νοεμβρίου 2005, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε το ψήφισμα 60/7 για να ορίσει την 27η Ιανουαρίου ως Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος (IHRD). Η ημερομηνία σηματοδοτεί την απελευθέρωση του Άουσβιτς-Μπίρκεναου και έχει σκοπό να τιμήσει τα θύματα του ναζισμού. Το ίδιο ψήφισμα υποστηρίζει την ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τη μνήμη του Ολοκαυτώματος και την πρόληψη περαιτέρω γενοκτονίας.
Το ψήφισμα 60/7 όχι μόνο καθιερώνει την 27η Ιανουαρίου ως «Διεθνή Ημέρα Μνήμης στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος», αλλά απορρίπτει επίσης κάθε μορφή άρνησης του Ολοκαυτώματος. Το ψήφισμα ενθαρρύνει τα κράτη μέλη του ΟΗΕ να διατηρούν ενεργά τοποθεσίες που χρησιμοποίησαν οι Ναζί κατά τη διάρκεια της «Τελικής Λύσης» (για παράδειγμα, κέντρα δολοφονίας, στρατόπεδα συγκέντρωσης και φυλακές.) Με βάση την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το ψήφισμα καταδικάζει όλες τις μορφές «θρησκευτικής μισαλλοδοξίας, υποκίνησης, παρενόχλησης ή βίας κατά ατόμων ή κοινοτήτων με βάση την εθνική καταγωγή ή τις θρησκευτικές πεποιθήσεις» σε όλο τον κόσμο.
Εκδηλώσεις μνήμης
Η πρώτη τελετή μνήμης πραγματοποιήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2006, στα κεντρικά γραφεία του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη. Σχεδόν 2.200 άτομα παρευρέθηκαν αυτοπροσώπως. Δεδομένου ότι η τελετή μεταδόθηκε ζωντανά στην τηλεόραση, πολλοί περισσότεροι άνθρωποι μπόρεσαν να τη δουν σε όλο τον κόσμο. Η έδρα του ΟΗΕ διοργανώνει επίσημες εκδηλώσεις μνήμης κάθε χρόνο. Τα γραφεία του ΟΗΕ σε όλο τον κόσμο και άλλα κρατικά γραφεία πραγματοποιούν επίσης τις δικές τους τελετές.
Από το 2010, ο ΟΗΕ έχει ορίσει συγκεκριμένα θέματα για τις ετήσιες εκδηλώσεις μνήμης.
2010-2015
Το 2010, το κεντρικό θέμα περιστράφηκε γύρω από τους επιζώντες του Ολοκαυτώματος και τα διδάγματα που μεταδίδουν στις μελλοντικές γενιές. Το θέμα του 2011 επικεντρώθηκε στις εμπειρίες των γυναικών. Το θέμα του 2012 ήταν «Τα παιδιά και το Ολοκαύτωμα» και τόνισε τις επιπτώσεις της μαζικής βίας στα παιδιά. Το 2013, εκδηλώσεις μνήμης επικεντρώθηκαν σε άτομα και ομάδες που διακινδύνευσαν τη ζωή τους «για να σώσουν δεκάδες χιλιάδες Εβραίους, Ρομά και Σίντι και άλλους από σχεδόν βέβαιο θάνατο υπό το ναζιστικό καθεστώς κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ευρώπη». Το θέμα του 2014 επικεντρώθηκε σε ταξίδια μέσω του Ολοκαυτώματος—από την απέλαση στην απελευθέρωση. Το 2015, η κεντρική ιδέα ήταν πώς οι εμπειρίες του Ολοκαυτώματος διαμόρφωσαν την ίδρυση του ΟΗΕ.
2016-2022
Το θέμα του 2016 διερεύνησε τη σύνδεση του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με το Ολοκαύτωμα. Το 2017, το θέμα έδωσε έμφαση στην «Εκπαίδευση για το Ολοκαύτωμα ως πλατφόρμα για την οικοδόμηση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την αύξηση της ανεκτικότητας και την υπεράσπιση της κοινής μας ανθρωπότητας». Το 2018, το θέμα ήταν «Μνήμη και εκπαίδευση του Ολοκαυτώματος: Η κοινή μας ευθύνη». Το θέμα του 2019 ενθάρρυνε τους νέους να «μάθουν από τα διδάγματα του Ολοκαυτώματος, να δράσουν κατά των διακρίσεων και να υπερασπιστούν τις δημοκρατικές αξίες στις κοινότητές τους». Το 2020, το θέμα αντανακλάται στην 75η επέτειο από την απελευθέρωση του Άουσβιτς, το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την ίδρυση του ΟΗΕ.
Το θέμα του 2021 επικεντρώθηκε στην ανάκαμψη και την ανασύσταση. Εξέτασε τις συνέπειες του Ολοκαυτώματος, καθώς και τις συνεχιζόμενες προσπάθειες για την αντιμετώπιση του αντισημιτισμού, της παραπληροφόρησης και της ρητορικής μίσους. Λόγω της πανδημίας του COVID-19, η τελετή μνήμης πραγματοποιήθηκε, για πρώτη φορά, εικονικά.
Το θέμα του 2022 είναι «Μνήμη, Αξιοπρέπεια και Δικαιοσύνη». Θα διερευνήσει πώς η διατήρηση του ιστορικού αρχείου και η αμφισβήτηση της παραμόρφωσης είναι στοιχεία της διεκδίκησης της δικαιοσύνης.
Εθνικές Τελετές Μνήμης
Το 2015,
39 χώρες συμμετείχαν στις τελετές μνήμης της Διεθνούς Ημέρας Μνήμης του Ολοκαυτώματος. Οι δραστηριότητες μνήμης ποικίλλουν ανά χώρα. Ορισμένοι φιλοξένησαν διαλέξεις και παρουσιάσεις για διαφορετικά θέματα, ενώ άλλοι πρόβαλαν ταινίες και ντοκιμαντέρ για το Ολοκαύτωμα. Άλλες χώρες άναψαν κεριά ή διάβασαν τα ονόματα των θυμάτων του ναζιστικού καθεστώτος.
Εκτός από τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μνήμης του Ολοκαυτώματος, πολλές από τις συμμετέχουσες χώρες έχουν καθιερώσει τις δικές τους ημέρες μνήμης που συχνά συνδέονται με εκδηλώσεις από το Ολοκαύτωμα. Για παράδειγμα, η Αργεντινή νομοθέτησε την 19η Απριλίου, την ημέρα της εξέγερσης του γκέτο της Βαρσοβίας, ως Εθνική Ημέρα Πολιτιστικής Διαφορετικότητας. Η Ουγγαρία όρισε την 16η Απριλίου ως Εθνική Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος, σε ανάμνηση της ίδρυσης του γκέτο στο Munkács. Το 1979, το Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών καθιέρωσε τις Ημέρες Μνήμης που συνήθως λαμβάνουν χώρα μεταξύ Απριλίου και αρχές Μαΐου για να τιμήσουν τη μνήμη των θυμάτων του ναζιστικού καθεστώτος. Οι Ημέρες Μνήμης των ΗΠΑ αντιστοιχούν στο Yom Ha-Shoah, την ετήσια Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος του Ισραήλ.
Κάθε χρόνο ξεκινώντας το ελάχιστο αυτό αφιέρωμα, σκέφτομαι να κάνω επιλεκτικές δημοσιεύσεις, κάτι πιο συνοπτικό και πιο μεστό.
Κάθε χρόνο, ο Σελιδοδείκτης συμμετέχει στη μνήμη με κορύφωση τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος στις 27/1, και του είναι ιδιαίτερα δύσκολο, τελικά ακατόρθωτο να μην ασχοληθεί με πολλές πτυχές του θέματος. Και φέτος θα ισχύσουν τα ίδια, μετ΄επιτάσσεως, όπως οι καιροί ορίζουν.
Συλλέγουμε άρθρα, αποσπάσματα λογοτεχνικών έργων, προτάσεις βιβλίων και κινηματογραφικών ταινιών και καταγράφουμε όσο μας μέλλεται, ταπεινά και με σεβασμό, την αποτύπωση του Ολοκαυτώματος στις Τέχνες και στην κοινωνία.
Ενάντια στη Λήθη.
Εξι επεισόδια από τη ζωή και τα δεινά που υπέστη η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης ενώνονται κινηματογραφικά με την πόλη του σήμερα, δημιουργώντας μια πολυπρόσωπη κινηματογραφική αφήγηση, στην οποία δυο πόλεις συνυπάρχουν στο ίδιο πλαίσιο: η πόλη της Θεσσαλονίκης του περασμένου αιώνα και η πόλη της Θεσσαλονίκης όπως είναι τώρα. Μια εγκατάσταση σε συν-σκηνοθεσία των Χρήστου Πασσαλή και Σύλλα Τζουμέρκα, δύο σκηνοθετών που γεννήθηκαν στη Θεσσαλονίκη το 1978 και επιστρέφουν για πρώτη φορά δημιουργικά σ’ αυτή. Ένα κινηματογραφικό εγχείρημα που θαμπώνει τα όρια μεταξύ μυθοπλασίας, ντοκιμαντέρ και ταινίας-δοκιμίου (essay film) και παρουσιάζεται εδώ για πρώτη φορά σε μια αρχική μορφή εικαστικής εγκατάστασης με τρεις οθόνες σε ταυτόχρονη προβολή.
Στο κορυφαίο ευρωπαϊκό κινηματογραφικό φεστιβάλ του Βερολίνου (10-20 Φεβρουαρίου 2022), και το Επίσημο Διαγωνιστικό Τμήμα Encounters θα κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα της «Η Πόλη και η Πόλη», ένα μοναδικό κινηματογραφικό έργο που διατρέχει επτά δεκαετίες της ιστορίας της Θεσσαλονίκης και της πικρής εμπειρίας της εβραϊκής της κοινότητας.
Ο Χρήστος Πασσαλής (ομάδα blitz, Luzerner theater, κά) και ο Σύλλας Τζουμέρκας (Χώρα Προέλευσης, Η Έκρηξη, Το Θαύμα της Θάλασσας των Σαργασσών) επιστρέφουν δημιουργικά στη γενέτειρά τους και συνσκηνοθετούν μια ταινία δομημένη σε έξι κεφάλαια, έναν πρόλογο και έναν επίλογο. Γυρισμένη σε μόλις 14 μέρες, με μια εξαιρετική ομάδα καλλιτεχνικών συντελεστών, και πολυαγαπημένων αλλά και πρωτοεμφανιζόμενων ηθοποιών, «Η Πόλη και η Πόλη» θαμπώνει τα όρια μεταξύ μυθοπλασίας, ντοκιμαντέρ και ταινίας-δοκιμίου.
Τη συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και της Homemade Films με τη συνεργασία του Φεστιβάλ Kινηματογράφου Θεσσαλονίκης, υπογράφει η Μαρία Δρανδάκη, και την επιμέλεια ο Ορέστης Ανδρεαδάκης. Η ταινία υποστηρίχθηκε από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) στο πλαίσιο της δωρεάς του για τη δημιουργία του επετειακού προγράμματος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, το Claims Conference – the Conference of Jewish Material Claims Against Germany, το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον, το Rosa Luxemburg Stiftung – Office in Greece, το ΕΚΟΜΕ, τo Kέντρο Πολιτισμού της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, το MOMus, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου και την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης.
Ο Χρήστος Πασσαλής και ο Σύλλας Τζουμέρκας σημειώνουν για την ταινία: «Δύο πόλεις συνυπάρχουν στο ίδιο κάδρο: η πόλη της Θεσσαλονίκης του προηγούμενου αιώνα και η πόλη όπως είναι σήμερα. Ο χώρος και ο χρόνος πλέκονται με αινιγματικό τρόπο: η χαμένη πόλη, οι αγωνιζόμενοι, ταπεινωμένοι, για πάντα χαμένοι κάτοικοί της συνυπάρχουν δίπλα στους σύγχρονους κατοίκους. Δύο ρεύματα σχηματίζονται: το πρώτο είναι το σύγχρονο, αυτό της καθημερινότητας. Το άλλο, βασίζεται στην αληθινή εμπειρία και τα σκληρά γεγονότα μιας καλά θαμμένης εποχής — μιας εποχής που άφησε πίσω της ανοιχτές πληγές, αλλά και τα ίχνη μιας χαμένης Εδέμ. Τα δύο ρεύματα, το σύγχρονο και το άλλο, συναντιούνται και συνδιαλέγονται στις ρωγμές — όπως σ’ ένα όνειρο».
Ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Γιώργος Κουμεντάκης, αναφέρει: «Είμαστε ευτυχείς για τη συμμετοχή της ταινίας «Η Πόλη και Η Πόλη» στο διαγωνιστικό τμήμα «Encounters» του φεστιβάλ του Βερολίνου. Θα ήθελα να συγχαρώ τους δημιουργούς της, Χρήστο Πασσαλή και Σύλλα Τζουμέρκα για το πρώτο πολύ σημαντικό βήμα στη διεθνή πορεία της ταινίας, τη συμμετοχή στη φετινή Μπερλινάλε. «Η Πόλη και η Πόλη» αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές μας αναθέσεις για το επετειακό πρόγραμμα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για το 1821 και υλοποιήθηκε χάρη στη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, στο πλαίσιο της συνεργασίας μας με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και σε συμπαραγωγή με την Ηomemade Films. Ευχόμαστε η ταινία να έχει τη διεθνή πορεία και την καταξίωση που της αξίζει».
Το πολυπρόσωπο ensemble cast της ταινίας απαρτίζουν οι Βασίλης Κανάκης, Αλέξανδρος Βαρδαξόγλου, Aγγελική Παπούλια, Αργύρης Ξάφης, Νίκη Παπανδρέου, Βασίλης Καραμπούλας, Θέμις Μπαζάκα, Μαρία Φιλίνη, Λαέρτης Μαλκότσης, Μαρίσσα Τριανταφυλλίδου, Fritz Fenne, Jakob Leo Stark, Φιντέλ Ταλαμπούκας, ‘Αρης Αρμαγανίδης, Ζωή Σιγαλού, Μαρίνα Σιώτου, Δανάη Πριμάλη, Μιχάλης Κίμωνας, Λεονάρδος Μπατής, Βάσια Μπακάκου, και πολλοί ακόμη επαγγελματίες ηθοποιοί και ερασιτέχνες.
Τη διεύθυνση φωτογραφίας της ταινίας υπογράφει ο Σίμος Σαρκετζής (Μικρά Αγγλία, Winona, Σμύρνη μου Αγαπημένη), το μοντάζ ο Γιώργος Ζαφείρης (Μήλα), τα σκηνικά ο Χρήστος Πασσαλής, τα κοστούμια oι Μάρλι Αλειφέρη (Suntan, To Θαύμα της Θάλασσας των Σαργασσών) και Βασιλεία Ροζάνα (Αttenberg, Digger), τον ήχο οι Κώστας Βαρυμπομπιώτης, Νίκος Έξαρχος, Δημήτρης Κανελλόπουλος και Περσεφόνη Μήλιου, ενώ τον σχεδιασμό του μακιγιάζ και των κομμώσεων οι Εύη Ζαφειροπούλου και Ιουλία Σιγρίμη.
![Main entrance to the Auschwitz-Birkenau killing center. [LCID: 90326]](https://encyclopedia.ushmm.org/images/large/0bbfdaca-ef0e-4bf3-afdc-250a30f35f8c.jpg.pagespeed.ce.sWIk0-XB42.jpg)
ΕΡΩΣΙΤΕΧΝΗΣ 